1/10/2010
Ik en wij
Het is maar verwarrend, de verhouding tussen collectiviteit en individualisme. Lisette Thooft, een mythosoof (whatever that may be), heeft een vreemde redenering in haar artikel "Geen wij zonder ik" in Volzin. Ze zegt dat het "oude wij" als een cohort soldaten in de maat doorstampte, met alle neuzen dezelfde kant op. Het "nieuwe wij" is volgens Thooft "als een strijkkwartet waarin elke musicus zijn eigen partij speelt. Iedereen moet zijn rol terdege beheersen en zich niet door de andere klanken laten afleiden om tot een harmonieus geheel te komen." Ok, ik laat me niet afleiden, maar ik moet wel rekening houden met anderen. Niet in mijn eentje opeens gaan versnellen, dan wordt het een puinhoop, als de anderen niet mee versnellen. Je zult toch echt moeten samenwerken om een harmonieus geheel te krijgen. Met autonomie, onafhankelijkheid en zelfontplooing alleen kom je er niet.
Thooft zegt dat The Secret (waar ik eerder over heb geschreven) "mensen met hun neus drukt op hun persoonlijke verantwoordelijkheid voor hun eigen gedachten, wensen en emoties". Maar dat is niet genoeg. Wat ontbreekt is de filosofie van Levinas, is de verantwoordelijkheid voor de ander. Dat is de verantwoordelijkheid waar het werkelijk om draait, die de basis vormt van ethiek. Als ik verantwoordelijk ben voor mijzelf - voor mijn geluk - is dat aardig, en het is leuk als ik dankzij The Secret de hele tijd denk aan hoe graag ik rijk zou willen zijn, maar dat is puur egoisme. De zorg voor de ander, mijn verantwoordelijkheid op mij nemen, een brug bouwen naar de ander en samen iets moois creeren, daar heeft het niets mee te maken.
Er is (nog) geen "nieuw wij" in Nederland denk ik. Voor het "oude wij" - wat in Senegal niet verouderd is - is volgens mij nog geen alternatief in Nederland. Thooft zegt "dat vijftienjarige pubers zich maar lekker met zichzelf bezig moeten houden, laat ze hun menselijke behoefte aan erkennig maar bevredigen, dan groeien ze vanzelf door." Maar dat groeien gebeurt helemaal niet vanzelf. Als je wilt dat jongeren zich ontwikkelen tot verantwoordelijke solidaire mensen die rekening houden met anderen en zwakkeren helpen, dan moet je hen van het begin af aan daarin opvoeden. Mensen die hun leven lang gewend zijn vooral aan zichzelf te denken gaan niet opeens aan anderen denken. Thooft denkt dat met de toenemende individualisering vooroordelen en racisme afnemen. Maar volgens mij kunnen racisten heel goed autonoom / onafhankelijk zijn. Zelfingenomenheid en egocentrisme, met gebrek aan inlevingsvermogen, vergroot volgens mij de kans op racisme. Volgens Thooft "kan alleen een sterk en autonoom ik uit eigen vrije keuze harmonieus samenleven en samenwerken met andere ikken". Maar waar is dan de gemeenschap, het samen, waar is het wij van al die losse autonome ikken?
Thooft zegt: "Het lijkt mij niet heilzaam terug te keren naar welke traditie dan ook. Alle tradities zijn per definitie collectief. Zolang wij collectief tot Onze Vader bidden, hebben "wij" een andere God dan "zij"." Maar waarom zou het niet dezelfde God kunnen zijn, de God van ons en van anderen? Zolang wij tot God bidden is er tenminste nog een wij, een gemeenschap verbonden door een geloof in God. Wat moeten vage individualistische ietsisten die niets hebben wat hen bindt, tot welke God kunnen zij samen bidden? Hoe kunnen zij bij elkaar komen, hun geloof delen en samen bouwen aan een mooie gezamenlijke toekomst? Er zijn geen kerken / moskeeen / gebedshuizen voor de soloreligiositeit van een "spiritueel humanist", een "antroposofisch katholiek" en een "boedhist met een snufje new age". Religie is iets wat verbindt, hoe kan dat nu solistisch zijn?
Ik ben zelf ook een individualist, een sociale individualist met een eigen kamer in een woongroep. Ik hou ervan om vrij te zijn en mijn eigen gang te kunnen gaan. Ik wil me niet conformeren, ik wil niet gehoorzamen alleen omdat iemand hierarchisch hoger staat dan ik, ik wil altijd weten wat de reden is achter een regel. Ik ben opgegroeid in een onderhandelingshuishouden dus ik ben niet gewend om bijvoorbeeld blindelings mijn ouders te gehoorzamen. Ik vind de gemeenschapszin en solidariteit in Senegal heel mooi, hartverwarmend. Maar ik besef dat mijn positie als vreemdeling anders is dan van een Senegalees. Ik heb daar geen strenge ouders die mij van alles verbieden, geen broers en zussen die mij in de gaten houden en het doorgeven als ik iets doe wat niet mag. In Senegal is er veel meer dan in Nederland begrip voor dat vreemdelingen zich anders gedragen dan locals. Ze verwachten niet van mij dat ik bewijs loyaal te zijn aan Senegal of dat ik inburger / assimileer. Ik zie er anders uit, ik ben niet opgegroeid in Senegal, dus het is logisch dat ik soms ander eten lekker vind en dat ik mij anders gedraag. Senegalezen vragen van mij dat ik rekening met hen houdt (bijvoorbeeld dat ik mensen niet beledig), zoals in principe iedereen daar rekening met elkaar probeert te houden, maar verder mag ik gewoon mijzelf zijn. Het zou mooi zijn als Nederlanders ook zo'n houding hadden naar vreemdelingen hier. Dat bevordert het thuisvoelen.
We kunnen de tijd niet terugdraaien in Nederland. We kunnen de sterke sociale controle en de sociale hierarchie niet opnieuw invoeren, dat is ook niet wenselijk. In onze gecompliceerde maatschappij is het belangrijk om te weten wie je bent en als individu een eigen plaats te vinden in de samenleving. We lijden (bijna) geen honger dus we kunnen ons de luxe permitteren van de hoogste schaal van Mazlov: te werken aan zelfontplooing. Maar als we denken dat het alleen daar om gaat dan slaan we de plank mis. Collectiviteit kan totalitair en onderdrukkend zijn, als het groepsbelang het enige is wat telt dan kunnen individuele universele mensenrechten geschonden worden. Maar met mensen die alleen aan zichzelf denken komen we er niet. Dan krijg je een soort natuurstaat van Hobbes met permanente oorlog. Als de sterkeren de zwakkeren helpen komen we als groep een stuk verder. En dat is een natuurlijke neiging die wij mensen in ons hebben. Zoals Levinas beschrijft hoe het kan gebeuren dat ik het naakte kwetsbare gezicht van de ander zie en dat ik mijzelf vergeet en bereid ben alles te doen voor de ander.
Thooft zegt dat The Secret (waar ik eerder over heb geschreven) "mensen met hun neus drukt op hun persoonlijke verantwoordelijkheid voor hun eigen gedachten, wensen en emoties". Maar dat is niet genoeg. Wat ontbreekt is de filosofie van Levinas, is de verantwoordelijkheid voor de ander. Dat is de verantwoordelijkheid waar het werkelijk om draait, die de basis vormt van ethiek. Als ik verantwoordelijk ben voor mijzelf - voor mijn geluk - is dat aardig, en het is leuk als ik dankzij The Secret de hele tijd denk aan hoe graag ik rijk zou willen zijn, maar dat is puur egoisme. De zorg voor de ander, mijn verantwoordelijkheid op mij nemen, een brug bouwen naar de ander en samen iets moois creeren, daar heeft het niets mee te maken.
Er is (nog) geen "nieuw wij" in Nederland denk ik. Voor het "oude wij" - wat in Senegal niet verouderd is - is volgens mij nog geen alternatief in Nederland. Thooft zegt "dat vijftienjarige pubers zich maar lekker met zichzelf bezig moeten houden, laat ze hun menselijke behoefte aan erkennig maar bevredigen, dan groeien ze vanzelf door." Maar dat groeien gebeurt helemaal niet vanzelf. Als je wilt dat jongeren zich ontwikkelen tot verantwoordelijke solidaire mensen die rekening houden met anderen en zwakkeren helpen, dan moet je hen van het begin af aan daarin opvoeden. Mensen die hun leven lang gewend zijn vooral aan zichzelf te denken gaan niet opeens aan anderen denken. Thooft denkt dat met de toenemende individualisering vooroordelen en racisme afnemen. Maar volgens mij kunnen racisten heel goed autonoom / onafhankelijk zijn. Zelfingenomenheid en egocentrisme, met gebrek aan inlevingsvermogen, vergroot volgens mij de kans op racisme. Volgens Thooft "kan alleen een sterk en autonoom ik uit eigen vrije keuze harmonieus samenleven en samenwerken met andere ikken". Maar waar is dan de gemeenschap, het samen, waar is het wij van al die losse autonome ikken?
Thooft zegt: "Het lijkt mij niet heilzaam terug te keren naar welke traditie dan ook. Alle tradities zijn per definitie collectief. Zolang wij collectief tot Onze Vader bidden, hebben "wij" een andere God dan "zij"." Maar waarom zou het niet dezelfde God kunnen zijn, de God van ons en van anderen? Zolang wij tot God bidden is er tenminste nog een wij, een gemeenschap verbonden door een geloof in God. Wat moeten vage individualistische ietsisten die niets hebben wat hen bindt, tot welke God kunnen zij samen bidden? Hoe kunnen zij bij elkaar komen, hun geloof delen en samen bouwen aan een mooie gezamenlijke toekomst? Er zijn geen kerken / moskeeen / gebedshuizen voor de soloreligiositeit van een "spiritueel humanist", een "antroposofisch katholiek" en een "boedhist met een snufje new age". Religie is iets wat verbindt, hoe kan dat nu solistisch zijn?
Ik ben zelf ook een individualist, een sociale individualist met een eigen kamer in een woongroep. Ik hou ervan om vrij te zijn en mijn eigen gang te kunnen gaan. Ik wil me niet conformeren, ik wil niet gehoorzamen alleen omdat iemand hierarchisch hoger staat dan ik, ik wil altijd weten wat de reden is achter een regel. Ik ben opgegroeid in een onderhandelingshuishouden dus ik ben niet gewend om bijvoorbeeld blindelings mijn ouders te gehoorzamen. Ik vind de gemeenschapszin en solidariteit in Senegal heel mooi, hartverwarmend. Maar ik besef dat mijn positie als vreemdeling anders is dan van een Senegalees. Ik heb daar geen strenge ouders die mij van alles verbieden, geen broers en zussen die mij in de gaten houden en het doorgeven als ik iets doe wat niet mag. In Senegal is er veel meer dan in Nederland begrip voor dat vreemdelingen zich anders gedragen dan locals. Ze verwachten niet van mij dat ik bewijs loyaal te zijn aan Senegal of dat ik inburger / assimileer. Ik zie er anders uit, ik ben niet opgegroeid in Senegal, dus het is logisch dat ik soms ander eten lekker vind en dat ik mij anders gedraag. Senegalezen vragen van mij dat ik rekening met hen houdt (bijvoorbeeld dat ik mensen niet beledig), zoals in principe iedereen daar rekening met elkaar probeert te houden, maar verder mag ik gewoon mijzelf zijn. Het zou mooi zijn als Nederlanders ook zo'n houding hadden naar vreemdelingen hier. Dat bevordert het thuisvoelen.
We kunnen de tijd niet terugdraaien in Nederland. We kunnen de sterke sociale controle en de sociale hierarchie niet opnieuw invoeren, dat is ook niet wenselijk. In onze gecompliceerde maatschappij is het belangrijk om te weten wie je bent en als individu een eigen plaats te vinden in de samenleving. We lijden (bijna) geen honger dus we kunnen ons de luxe permitteren van de hoogste schaal van Mazlov: te werken aan zelfontplooing. Maar als we denken dat het alleen daar om gaat dan slaan we de plank mis. Collectiviteit kan totalitair en onderdrukkend zijn, als het groepsbelang het enige is wat telt dan kunnen individuele universele mensenrechten geschonden worden. Maar met mensen die alleen aan zichzelf denken komen we er niet. Dan krijg je een soort natuurstaat van Hobbes met permanente oorlog. Als de sterkeren de zwakkeren helpen komen we als groep een stuk verder. En dat is een natuurlijke neiging die wij mensen in ons hebben. Zoals Levinas beschrijft hoe het kan gebeuren dat ik het naakte kwetsbare gezicht van de ander zie en dat ik mijzelf vergeet en bereid ben alles te doen voor de ander.
