12/06/2009
Het kind en het badwater
Het is goed om kritisch te kijken naar de resultaten van ontwikkelingssamenwerking. Wat bedrijven met hun winst doen moeten ze zelf weten. Hoe de Nederlandse regering belastinggeld besteedt aan ontwikkelingssamenwerking is iets wat iedereen aangaat. Als het geld verspild wordt kunnen we het beter aan iets anders besteden. Dambisa Moyo heeft voor een deel gelijk dat hulp (soms) niet werkt, corrumpeert en afhankelijk maakt. Dus het is goed om de resultaten van 60 jaar ontwikkelingshulp kritisch onder de loep te nemen en een goed plan te maken voor hoe de resultaten verbeterd kunnen worden. Daar is Bert Koenders druk mee bezig.
De hulp totaal afschaffen is een rampzalig idee, dat is het kind weggooien met het badwater. Het is inderdaad niet goed als Afrika voor eeuwig afhankelijk blijft van hulp. Maar de hulp kan pas gestopt worden als het niet meer nodig is en die situatie is nog lang niet bereikt.
Moyo zegt dat Afrikanen meer belasting moeten betalen zodat overheden daar gemeenschappelijke voorzieningen zoals wegen, scholen en gezondheidszorg van kunnen financieren, zodat overheden geen ontwikkelingshulp meer nodig hebben. Ze zegt dat 70% van de Afrikanen van minder dan 1 dollar per dag leven. Maar waar moeten die mensen dat belastinggeld van opbrengen? Van 1 dollar per dag kun je misschien net genoeg eten en that's it.
De werkloosheid is hoog, vaak meer dan 50%, er is veel analfabetisme, kinderen stoppen vaak met school na de basisschool / een paar jaar middelbare school, omdat er geen geld is om langer naar school te gaan. Afrikanen zouden de landbouw moeten commercialiseren maar daar is geen geld voor. China koopt als een gek land op en gaat het zelf verbouwen, in plaats van landbouwproducten van Afrikanen te kopen. De rijst wordt geimporteerd uit de VS en de uien uit Nederland, terwijl die producten prima op eigen grond verbouwd kunnen worden in Afrika en daarna geexporteerd (als er geen EU landbouwsubsidies zouden zijn maar een echte vrije markt). De oogsten mislukken (er is geen irrigatie), de mensen zien geen toekomst op het platteland en trekken massaal naar de stad. In de stad is ook geen werk en geen toekomst voor hen. De geboortecijfers zijn hoog, die dalen pas als een land rijker wordt, anders moeten er genoeg kinderen zijn (die niet doodgaan) die voor hun ouders werken als zij oud zijn. Jaarlijks overlijden 1 miljoen mensen in Afrika aan malaria. De millenniumdoelen worden voor geen meter gehaald. Zo kan ik nog even doorgaan.
Er zijn middelen nodig om deze problemen te bestrijden. Het is zeker goed om investeringen van het bedrijfleven te stimuleren (maar Westerse bedrijven zijn daar meestal niet zo happig op, vooral niet in oorlogsgebieden, en de kans op succes is in Azie een stuk groter dan in Afrika), Afrikanen verantwoordelijk te maken voor eigen resultaten (ownership, capacitybuilding), te werken met microkredieten, geen geld te geven aan corrupte dictatoriale regeringen etc. Er kan heel veel gedaan worden om ontwikkelingssamenwerking te verbeteren. Maar natuurlijk werkt het niet om het ogenblikkelijk volledig af te schaffen, dat zal er alleen toe leiden dat er nog veel meer mensen dood gaan van de honger en dat de problemen nog groter worden.
Het is jammer dat er in de documentaire helemaal geen kritiek aan bod komt op de ideeen van Dambisa Moyo. Mirjam Vossen (journalist, gastdocent en onderzoeker) legt op haar website duidelijk uit wat de problemen zijn van de ideeen van Moyo.
Een citaat:
De kritiek van Moyo is even opgeblazen, karikaturaal en onjuist als die van haar oudere, Westerse, mannelijke collega’s: hulp is weggegooid geld, hulp leidt tot corruptie, hulp maakt afhankelijk en alleen afschaffing van hulp helpt Afrika vooruit. O ja?
Nee dus. We gaven helemaal niet veel. Moyo stelt dat het Westen in de afgelopen zestig jaar een biljoen dollar hulp aan Afrika gaf. Dat is veel geld, maar het is ook niet meer dan wat de Obama op dit moment extra in de Amerikaanse economie stopt. Wanneer het bedrag klopt, dan kreeg de gemiddelde Afrikaan nooit meer dan 27 dollar per jaar, ofwel zeven dollarcent per dag. Dat is niet astronomisch veel, dat is ontzettend weinig.
En leidt hulp tot corruptie? Dat valt te betwijfelen. Volgens critici zou hulpgeld leiden tot groeiend graaigedrag van Afrikaanse leiders. Dit gebeurde op grote schaal tijdens de Koude Oorlog, maar die tijd ligt alweer ver achter ons. Westerse landen stellen vandaag zeer strikte eisen aan de verantwoording van hulpgeld, en de kans op weglekken van geld is kleiner dan ooit. Tegelijkertijd wordt ontwikkelingsgeld ook ingezet om corruptie te bestrijden en overheden beter te laten functioneren.
Betekent dit dat er geen corruptie meer is? Uiteraard niet. Maar die is er niet alleen in Afrika. Volgens Transparency International zijn Europese lidstaten als Italië en Griekenland corrupter dan Zuid-Afrika of Botswana. Roemenië en Bulgarije doen het slechter dan Namibië en Ghana. En veelgeprezen economische tijgers als Brazilië en Thailand zijn niet minder corrupt dan Burkina Faso. Dát in Afrika meer corruptie voorkomt dan in rijke landen, is evident. De vraag is alleen of dat met hulp te maken heeft. Corrupte leiders, van Italië tot Burkina Faso, graaien even vrolijk in een staatskas gevuld met belastinggeld.
En wanneer landen het te bont maken, dan gaat de kraan dicht. Dat gebeurde afgelopen jaar met Rwanda, het land dat vorige week te kennen gaf dat het af wil van ontwikkelingshulp. Rwanda is het bewijs, meent Dambisa Moyo, dat Afrikanen de hulp zelf ook niet zien zitten. Maar dat is een omkering van zaken. Niet Rwanda, maar Zweden en Nederland zetten eind vorig jaar de begrotingssteun aan het land stop, omdat Rwanda het wapenembargo tegen Congo had geschonden. Logisch dat Rwanda nu geïnteresseerd is om geld uit de markt te halen.
Hulpcritici zullen deze stap toejuichen. Maar het is twijfelachtig of Afrikaanse overheden zich meer inzetten voor hun bevolking, wanneer zij geld uit de markt gaan halen. Het weigeren van hulp lost corruptie niet op, zet bestuurders niet aan tot actie en lokt buitenlandse investeerders niet massaal over de grens. Het stopzetten van hulp maak wel een einde aan het werk van organisaties als Tostan in Senegal, die onder moeilijke omstandigheden het leven van duizenden meisjes weten te verbeteren.
