7/31/2005
Tolerantie - citaat uit "Een schitterend gebrek"
Een schitterend gebrek van Arthur Japin gaat over een onmogelijke liefde in de 18e eeuw. De vrouwelijke hoofdpersoon besluit in Amsterdam te gaan wonen omdat ze gehoord heeft dat het daar prettig leven is met de open en tolerante Nederlandse cultuur. Van de openheid, tolerantie en gastvrijheid waar Nederland vroeger om bekend stond is nu volgens mij weinig over. Maar ook toen al, in de 18e eeuw, was het de vraag of de ander, de vreemdeling, wel echt als gelijke werd beschouwd en of verschillen echt werden geaccepteerd.
Een schitterend gebrek, p. 169:
Aangezien mensen zo aan hun individualiteit hechten worden verschillen niet uit beleefdheid bedekt maar juist benadrukt, vooral bij vreemden en nieuwkomers. Tolerantie is iets anders dan acceptatie, het is eerder het tegenovergestelde. Zulke verdraagzaamheid is tegelijkertijd een slim middel tot onderdrukking. Iemand die je als gelijke aanneemt, omarm je onvoorwaardelijk, voor eens en voor altijd. Maar door iemand te laten weten dat je hem verdraagt, suggereer je in dezelfde adem dat hij eigenlijk een last is, als een zeurende pijn of een onaangename stank waarover je bereid bent tijdelijk heen te stappen. Onder tolerantie schuilt dreiging: de stemming kan ieder moment omslaan. Eenmaal in kaart gebracht wordt ieder individu geacht keurig op zijn eigen plek te blijven, met een goed leesbaar etiket, als vergiften in een apotheekkast. Ik vermoed dat dit de werkelijke reden is dat Hollanders zo dol zijn op eigenheid en eigenzinnigheid. Het helpt ze alles wat hun vreemd en anders voorkomt weg te bergen in beheersbare en vergelijkbare categorieën.
En dat is nu nog steeds zo. De eigenheid / andersheid van de vreemdeling wordt nu niet meer geaccepteerd, dat is het verschil, nu is het beleid en de publieke opinie gefocust op assimilatie (integratie door aanpassing aan de Nederlandse cultuur). Het etiketten plakken, het indelen in vergelijkbare en beheersbare categorieen, dat is wat Levinas noemt 'totaliseren', de ander tot object maken, en dat is dus een slechte zaak. Toen de eigenheid van de ander nog geaccepteerd werd (zoals in de 18e eeuw), om de Nederlandse identiteit ertegen af te kunnen zetten, was de categorisering nog dragelijk. Maar wanneer vreemdelingen buiten worden gesloten en pas weer worden geaccepteerd wanneer zij afstand hebben genomen van hun eigen identiteit, dan is de situatie een stuk ernstiger en moeilijker. Wanneer vreemdelingen worden buitengesloten in plaats van geaccepteerd, wanneer zij vijandig worden bejegend, dan nemen de tegenstellingen in de samenleving toe, met aan beide kanten een groeiende haat. De allochtonen zullen voorlopig niet verdwijnen uit de Nederlandse samenleving, de enige manier waarop autochtonen en allochtonen vreedzaam samen kunnen leven (en dat samenleven dat zullen ze wel moeten en vreedzaam is dan prettiger dan gewelddadig lijkt me) is wanneer het daadwerkelijk samen is, dus wanneer allochtonen niet meer worden buitengesloten. In de 18e eeuw konden mensen langs elkaar heen leven zonder veel last van elkaar te hebben en konden ze daarmee zeggen dat ze tolerant waren. Dat gaat nu niet meer. De huidige samenleving is sterk cultureel divers en we zitten veel meer op elkaars lip, dus we moeten iets met elkaar. Een eerste voorwaarde daarvoor is acceptatie van verschillen, dit betekent de bewuste beslissing om verschillen te accepteren ook wanneer ze je even niet zo goed uitkomen, wanneer je er last van hebt. Het idee is dat mensen het recht hebben om zichzelf te zijn en dat je je dan over uiterlijke verschillen en verschillende gewoontes niet meer zo druk maakt. Dit betekent niet dat alles maar moet kunnen en dat alles is toegestaan. In Nederland blijven gewoon de Nederlandse wetten en Nederlandse gebruiken, normen en waarden etc. gelden. Mensen hebben verschillende waarden en die verschillen blijven bestaan. Er zijn dominante waarden in de Nederlandse samenleving, en dit betekent dat wanneer waarden van allochtonen daarmee strijdig zijn, dat het dan kan het betekenen dat ze sommige dingen niet kunnen doen in Nederland, terwijl die in hun vaderland normaal werden gevonden. Dat is dan niet anders. Maar niemand eist van hen dat zij hun oorspronkelijke waarden niet meer belangrijk of goed vinden, dat zij daar permanent afstand van doen.
En pas wanneer autochtonen zich niet meer zo druk maken over hoofddoekjes, zullen moslims minder de neiging krijgen om met een hoofddoek zich te profileren volgens hun persoonlijke identiteit, en zich meer volgens een Nederlandse stijl gaan kleden. Pas wanneer verschillen geaccepteerd worden, worden ze minder belangrijk en hoeven ze niet meer zo benadrukt te worden.
Een schitterend gebrek, p. 169:
Aangezien mensen zo aan hun individualiteit hechten worden verschillen niet uit beleefdheid bedekt maar juist benadrukt, vooral bij vreemden en nieuwkomers. Tolerantie is iets anders dan acceptatie, het is eerder het tegenovergestelde. Zulke verdraagzaamheid is tegelijkertijd een slim middel tot onderdrukking. Iemand die je als gelijke aanneemt, omarm je onvoorwaardelijk, voor eens en voor altijd. Maar door iemand te laten weten dat je hem verdraagt, suggereer je in dezelfde adem dat hij eigenlijk een last is, als een zeurende pijn of een onaangename stank waarover je bereid bent tijdelijk heen te stappen. Onder tolerantie schuilt dreiging: de stemming kan ieder moment omslaan. Eenmaal in kaart gebracht wordt ieder individu geacht keurig op zijn eigen plek te blijven, met een goed leesbaar etiket, als vergiften in een apotheekkast. Ik vermoed dat dit de werkelijke reden is dat Hollanders zo dol zijn op eigenheid en eigenzinnigheid. Het helpt ze alles wat hun vreemd en anders voorkomt weg te bergen in beheersbare en vergelijkbare categorieën.
En dat is nu nog steeds zo. De eigenheid / andersheid van de vreemdeling wordt nu niet meer geaccepteerd, dat is het verschil, nu is het beleid en de publieke opinie gefocust op assimilatie (integratie door aanpassing aan de Nederlandse cultuur). Het etiketten plakken, het indelen in vergelijkbare en beheersbare categorieen, dat is wat Levinas noemt 'totaliseren', de ander tot object maken, en dat is dus een slechte zaak. Toen de eigenheid van de ander nog geaccepteerd werd (zoals in de 18e eeuw), om de Nederlandse identiteit ertegen af te kunnen zetten, was de categorisering nog dragelijk. Maar wanneer vreemdelingen buiten worden gesloten en pas weer worden geaccepteerd wanneer zij afstand hebben genomen van hun eigen identiteit, dan is de situatie een stuk ernstiger en moeilijker. Wanneer vreemdelingen worden buitengesloten in plaats van geaccepteerd, wanneer zij vijandig worden bejegend, dan nemen de tegenstellingen in de samenleving toe, met aan beide kanten een groeiende haat. De allochtonen zullen voorlopig niet verdwijnen uit de Nederlandse samenleving, de enige manier waarop autochtonen en allochtonen vreedzaam samen kunnen leven (en dat samenleven dat zullen ze wel moeten en vreedzaam is dan prettiger dan gewelddadig lijkt me) is wanneer het daadwerkelijk samen is, dus wanneer allochtonen niet meer worden buitengesloten. In de 18e eeuw konden mensen langs elkaar heen leven zonder veel last van elkaar te hebben en konden ze daarmee zeggen dat ze tolerant waren. Dat gaat nu niet meer. De huidige samenleving is sterk cultureel divers en we zitten veel meer op elkaars lip, dus we moeten iets met elkaar. Een eerste voorwaarde daarvoor is acceptatie van verschillen, dit betekent de bewuste beslissing om verschillen te accepteren ook wanneer ze je even niet zo goed uitkomen, wanneer je er last van hebt. Het idee is dat mensen het recht hebben om zichzelf te zijn en dat je je dan over uiterlijke verschillen en verschillende gewoontes niet meer zo druk maakt. Dit betekent niet dat alles maar moet kunnen en dat alles is toegestaan. In Nederland blijven gewoon de Nederlandse wetten en Nederlandse gebruiken, normen en waarden etc. gelden. Mensen hebben verschillende waarden en die verschillen blijven bestaan. Er zijn dominante waarden in de Nederlandse samenleving, en dit betekent dat wanneer waarden van allochtonen daarmee strijdig zijn, dat het dan kan het betekenen dat ze sommige dingen niet kunnen doen in Nederland, terwijl die in hun vaderland normaal werden gevonden. Dat is dan niet anders. Maar niemand eist van hen dat zij hun oorspronkelijke waarden niet meer belangrijk of goed vinden, dat zij daar permanent afstand van doen.
En pas wanneer autochtonen zich niet meer zo druk maken over hoofddoekjes, zullen moslims minder de neiging krijgen om met een hoofddoek zich te profileren volgens hun persoonlijke identiteit, en zich meer volgens een Nederlandse stijl gaan kleden. Pas wanneer verschillen geaccepteerd worden, worden ze minder belangrijk en hoeven ze niet meer zo benadrukt te worden.
7/29/2005
Totalitarian thinking
So I am back from a nice vacation in Croatia and I will post in English for a change. In Croatia I read the book "A brilliant shortcoming" (Een schitterend gebrek) from Arthur Japin, which I found very beautiful. I will post some quotes of it later about tolerance.
Now first here is one more post from Orkut. As far as I know the person who wrote it doesn't know Levinas' philosophy, but it does somehow show exactly what Levinas means, the way Levinas speaks about totality as opposed to infinity.
So we were talking about why dictatorships are bad...
Orkuter:
"I'd say it's actually worth thinking about, but you have to push the idea even further, because it will be very revealing, not just for the dictatorship, but for any political organization. No matter how many people set out to use state power - including in a democracy - and no matter how well intentioned they are, things will always turn out in unexpected ways. It is very important for people to understand the why and of those often perverse side effects, to understand that any fixation on a desired outcome is bound to fail. Complex systems simply cannot be "managed". An individual human being is already an incredibly complex system. Take a whole society and add a real-world environment and the task of achieving anything through top-down control becomes simply absurd. Outcomes will never even be close to what was intended. Actually, anyone who ever had to deal with children should know that: strict rules are made to be broken, while parents who are flexible, coherent (i.e. do the things they say) and explain things properly can educate their kids to be quite independent and responsible. The same principle applies everywhere: good results can only be achieved if individuals act in a responsible way out of their own decision, which requires that those individuals must be able to achieve their own ends and not subordinate their desires to some mythical "greater good". The greater good is the fulfillment of each individual, not the good of "society", the species or the planet nor a better life for a proverbial "future generations".
And in my post below this one I said:
"As I said before I do a PhD about Emmanuel Levinas. His most important work is "Totality and Infinity". He describes how a relation becomes ethical when one person meets another person. Individual rights and freedom (and responsibility!), which means that people should always respect each other as individuals and humans, are very central and important in his philosophy. It is one big protest against totalitarian thinking and acting, both at the individual level and at a group / society or even world level. It's very good how he explains why totalitarian thinking is immoral and how negative the consequences are both at a micro and a macro level. Human beings shouldn't be dehumanized, it is one of the most serious ways to harm somebody. It can never be justified as a means to achieve a higher end, because if what you do is so fundamentally wrong from the beginning, the final result that it leads to can never be justice."
Now first here is one more post from Orkut. As far as I know the person who wrote it doesn't know Levinas' philosophy, but it does somehow show exactly what Levinas means, the way Levinas speaks about totality as opposed to infinity.
So we were talking about why dictatorships are bad...
Orkuter:
"I'd say it's actually worth thinking about, but you have to push the idea even further, because it will be very revealing, not just for the dictatorship, but for any political organization. No matter how many people set out to use state power - including in a democracy - and no matter how well intentioned they are, things will always turn out in unexpected ways. It is very important for people to understand the why and of those often perverse side effects, to understand that any fixation on a desired outcome is bound to fail. Complex systems simply cannot be "managed". An individual human being is already an incredibly complex system. Take a whole society and add a real-world environment and the task of achieving anything through top-down control becomes simply absurd. Outcomes will never even be close to what was intended. Actually, anyone who ever had to deal with children should know that: strict rules are made to be broken, while parents who are flexible, coherent (i.e. do the things they say) and explain things properly can educate their kids to be quite independent and responsible. The same principle applies everywhere: good results can only be achieved if individuals act in a responsible way out of their own decision, which requires that those individuals must be able to achieve their own ends and not subordinate their desires to some mythical "greater good". The greater good is the fulfillment of each individual, not the good of "society", the species or the planet nor a better life for a proverbial "future generations".
And in my post below this one I said:
"As I said before I do a PhD about Emmanuel Levinas. His most important work is "Totality and Infinity". He describes how a relation becomes ethical when one person meets another person. Individual rights and freedom (and responsibility!), which means that people should always respect each other as individuals and humans, are very central and important in his philosophy. It is one big protest against totalitarian thinking and acting, both at the individual level and at a group / society or even world level. It's very good how he explains why totalitarian thinking is immoral and how negative the consequences are both at a micro and a macro level. Human beings shouldn't be dehumanized, it is one of the most serious ways to harm somebody. It can never be justified as a means to achieve a higher end, because if what you do is so fundamentally wrong from the beginning, the final result that it leads to can never be justice."
7/15/2005
Nederland bovenaan
Uit een mondiaal onderzoek van het Pew Research Center blijkt dat de vijandigheid naar moslims toe het grootst is in Nederland in vergelijking met de rest van Europa. Alleen in Nederland heeft de meerderheid van de bevolking een hekel aan moslims (zie de Volkskrant van vandaag en zie het onderzoek zelf: onderzoek PRC
En nog steeds heeft Nederland het imago een gastvrij, ruimdenkend en tolerant landje te zijn...
Enorm balen dat Pim Fortuyn zoveel onderbuikgevoelens heeft wakker gemaakt. Het is veel beter als de slapende honden in de onderbuik niet worden wakker gemaakt, dus dat mensen niet zo stil staan bij hun onbewuste frustraties en die niet op bepaalde groepen gaan afreageren.
En nog steeds heeft Nederland het imago een gastvrij, ruimdenkend en tolerant landje te zijn...
Enorm balen dat Pim Fortuyn zoveel onderbuikgevoelens heeft wakker gemaakt. Het is veel beter als de slapende honden in de onderbuik niet worden wakker gemaakt, dus dat mensen niet zo stil staan bij hun onbewuste frustraties en die niet op bepaalde groepen gaan afreageren.
7/13/2005
Haat
Het is een complexe tijd waarin we leven. Ik ben benieuwd wat Levinas' analyse zou zijn als hij nog leefde.
Levinas protesteert dus tegen iedere vorm van totalitair denken. Het vijanddenken is één van die vormen. Levinas zegt dat mensen elkaar altijd als mens moeten behandelen, dus dat zijn geen beeld van "de vijand" als duivel ceëren, dat zij niet alle mensen over één kam scheren, maar moeten proberen altijd genuanceerd te denken en mensen in hun waarde te laten en met respect te behandelen.
Levinas is er zelf niet in geslaagd dat idee altijd consequent toe te passen (zo wordt betoogd in "Levinas and the Political"). Voor hem was het zo belangrijk dat het Joodse volk een eigen plek kreeg in de wereld, in de vorm van de Staat Israel, dat hij daarmee niet meer zo erg heeft nagedacht over wat de gevolgen voor de Palestijnen waren en of Israel daarin nu echt rechtvaardig heeft gehandeld. Hij geeft dat zelf niet toe maar hij kwam wel behoorlijk in de knoop te zitten met de morele verantwoording van wat Israel heeft gedaan. Uiteindelijk heeft hij besloten voortaan te zwijgen over de kwestie (of eigenlijk niet over de hele kwestie maar alleen dat hij zegt dat hij op sommige vragen geen antwoord kan geven). Misschien dat hij diep van binnen weet dat er iets niet klopt, maar het raakt hem zo sterk in datgene wat heilig voor hem is, dat hij die gedachte niet toelaat (en dat is begrijpelijk). Op ongeveer dezelfde manier heeft hij na de Tweede Wereldoorlog besloten nooit meer een voet op Duitse bodem te zetten. Hij weet dat Duitsers nog steeds mensen zijn, ondanks de onmenselijke oorlog, maar als iemand persoonlijk zo getroffen is door de onmenselijkheid dan zijn er grenzen aan wat een mens verdragen kan.
In de discussies over bijv. de aanslagen in Londen of de moord op Theo van Gogh, valt het niet mee om zelf niet in de valkuil van totalitair denken te vallen, vanuit welk perspectief dan ook.
Het totalitair denken komt op heel veel plekken voor: natuurlijk bij de terroristen die de aanslagen plegen en ook duidelijk bijv. bij Mohammed B.. Maar ook in veel andere denkbeelden komt het voor. Als reactie op de aanslagen nemen vooroordelen, de afkeer / haat naar de Islam in zijn geheel en vreemdelingenhaat etc. weer sterk toe.
De radicalisering aan beide kanten is erg problematisch en aan beide kanten is het moeilijk te stoppen. Bij het tegengaan van haat, vooroordelen en generalisaties in het ene kamp moet vermeden worden dat wij in de valkuil vallen van het totalitaire denken van het andere kamp.
Het is moeilijk om zelf niet te worden meegesleept door emoties en vijandbeelden, en die tegelijkertijd wel steeds helder te blijven zien bij anderen, ongeacht hun achtergrond.
En hier is nog wat denkwerk van mijn kant over het onstaan en de groei van haat.
Levinas protesteert dus tegen iedere vorm van totalitair denken. Het vijanddenken is één van die vormen. Levinas zegt dat mensen elkaar altijd als mens moeten behandelen, dus dat zijn geen beeld van "de vijand" als duivel ceëren, dat zij niet alle mensen over één kam scheren, maar moeten proberen altijd genuanceerd te denken en mensen in hun waarde te laten en met respect te behandelen.
Levinas is er zelf niet in geslaagd dat idee altijd consequent toe te passen (zo wordt betoogd in "Levinas and the Political"). Voor hem was het zo belangrijk dat het Joodse volk een eigen plek kreeg in de wereld, in de vorm van de Staat Israel, dat hij daarmee niet meer zo erg heeft nagedacht over wat de gevolgen voor de Palestijnen waren en of Israel daarin nu echt rechtvaardig heeft gehandeld. Hij geeft dat zelf niet toe maar hij kwam wel behoorlijk in de knoop te zitten met de morele verantwoording van wat Israel heeft gedaan. Uiteindelijk heeft hij besloten voortaan te zwijgen over de kwestie (of eigenlijk niet over de hele kwestie maar alleen dat hij zegt dat hij op sommige vragen geen antwoord kan geven). Misschien dat hij diep van binnen weet dat er iets niet klopt, maar het raakt hem zo sterk in datgene wat heilig voor hem is, dat hij die gedachte niet toelaat (en dat is begrijpelijk). Op ongeveer dezelfde manier heeft hij na de Tweede Wereldoorlog besloten nooit meer een voet op Duitse bodem te zetten. Hij weet dat Duitsers nog steeds mensen zijn, ondanks de onmenselijke oorlog, maar als iemand persoonlijk zo getroffen is door de onmenselijkheid dan zijn er grenzen aan wat een mens verdragen kan.
In de discussies over bijv. de aanslagen in Londen of de moord op Theo van Gogh, valt het niet mee om zelf niet in de valkuil van totalitair denken te vallen, vanuit welk perspectief dan ook.
Het totalitair denken komt op heel veel plekken voor: natuurlijk bij de terroristen die de aanslagen plegen en ook duidelijk bijv. bij Mohammed B.. Maar ook in veel andere denkbeelden komt het voor. Als reactie op de aanslagen nemen vooroordelen, de afkeer / haat naar de Islam in zijn geheel en vreemdelingenhaat etc. weer sterk toe.
De radicalisering aan beide kanten is erg problematisch en aan beide kanten is het moeilijk te stoppen. Bij het tegengaan van haat, vooroordelen en generalisaties in het ene kamp moet vermeden worden dat wij in de valkuil vallen van het totalitaire denken van het andere kamp.
Het is moeilijk om zelf niet te worden meegesleept door emoties en vijandbeelden, en die tegelijkertijd wel steeds helder te blijven zien bij anderen, ongeacht hun achtergrond.
En hier is nog wat denkwerk van mijn kant over het onstaan en de groei van haat.
7/12/2005
Passions
Orkut (www.orkut.com) is boeiend, ik ga het steeds intrigerender vinden, met discussies over vooroordelen en racisme, over de vraag of er verschillende soorten logica bestaan (met de vraag of logisch denken met religieus denken kan samengaan, dus of dat vanuit een religie mogelijk is), over de vraag of sommige samenlevingen rechtvaardiger zijn ingericht dan andere, over de vraag of objectief en universeel bepaald kan worden dat verkrachten moreel slecht is en zo ja, op wat voor manier je dat dan onderbouwt (waarom een verkrachter niet gewoon een definitie kan hanteren van 'slecht' waar verkrachten niet onder valt, zodat hij er lekker mee door kan gaan), en over de vraag wat het betekent om elkaar met respect te behandelen, of het bijv. is toegestaan om moslims te beledigen door iets negatiefs over de Islam te zeggen - wat betekent vrijheid van meningsuiting in verhouding tot mensen in hun waarde te laten.
Er zijn nu meer dan 7 miljoen jongeren lid van Orkut. Iedereen heeft een profiel waarop zij zichzelf beschrijven. Orkut vraagt o.a. naar de passies van de jongeren.
Nu kwam ik net een grappige en uitzonderlijke passie-omschrijving tegen:
Passions:
Chess, Cycling, Fast Driving (Speed), Friends, Travelling, I want everyone to live happily and to enjoy true peace of heart and mind, Drawing, anything which could keep me busy
Tussen neus en lippen door, in de opsomming van hobbies, wordt ook nog even de hele mensheid geluk en vrede toegewenst, om daarna door te gaan met de passie voor tekenen en wat dan ook wat haar bezig houdt :-)
Er zijn nu meer dan 7 miljoen jongeren lid van Orkut. Iedereen heeft een profiel waarop zij zichzelf beschrijven. Orkut vraagt o.a. naar de passies van de jongeren.
Nu kwam ik net een grappige en uitzonderlijke passie-omschrijving tegen:
Passions:
Chess, Cycling, Fast Driving (Speed), Friends, Travelling, I want everyone to live happily and to enjoy true peace of heart and mind, Drawing, anything which could keep me busy
Tussen neus en lippen door, in de opsomming van hobbies, wordt ook nog even de hele mensheid geluk en vrede toegewenst, om daarna door te gaan met de passie voor tekenen en wat dan ook wat haar bezig houdt :-)
7/11/2005
Internationale jonge humanisten
Dit weekend was ik in Parijs, ik heb een workshop interculturele communicatie gegeven voor de IHEYO conferentie (International Humanist and Ethical Youth Organisation, www.iheyo.org) die daar plaatsvond. Het was hartverwarmend, een verademing om daar te zijn, heel bijzonder. Ik ben vaak naar internationale jongeren congressen geweest, meestal via SIW (met de koepelorganisatie Alliance). Maar ik heb nog nooit meegemaakt dat de hele groep zo gemotiveerd was en geïnteresseerd in elkaars denkbeelden. Bij Alliance werd er vaak eindeloos vergaderd, met veel gekibbel over details en bureaucratische procedures. Bij SIW / Alliance is het doel om internationaal contact te bevorderen, maar eigenlijk weet niemand precies waarom we dat doen. Humanisten hebben een ander uitgaanspunt. Zij willen moreel goed met elkaar omgaan als mensen, ongeacht de culturele achtergronden van mensen. Er is veel aandacht voor mensenrechten, acceptatie van verschillen, intercultureel leren, stimuleren van een open blik en tegengaan van dogma's. Op die manier is er veel meer een inhoudelijke basis voor waarom je intercultureel contact wilt stimuleren en wat je daarmee wilt bereiken.
Verder waren het gewoon vlotte spontane jongeren daar, niet soft of geitenwollen sok. Maar wel jongeren die bewust over dit soort dingen nadenken, niet die alleen komen voor het feesten of de politieke machtsspellen die internationaal vaak worden gespeeld (dat nationale organisaties proberen op internationaal niveau zoveel mogelijk invloed te krijgen).
Ik moet het niet gaan idealiseren en er is vast van alles op aan te merken, maar tijdens dit weekend had ik het gevoel dat deze jongeren de filosofie van Levinas daadwerkelijk in praktijk brengen. Wanneer humanisme en ethiek de basishouding vormen maakt dat een groot verschil voor hoe mensen met elkaar omgaan. Het was een groot verschil met de hardheid, onverschilligheid, vastgeroestheid en haat die ik soms op Orkut tegenkom. Mijn ervaring in Parijs deed me goed, tegen het cynisme. Dit soort ervaringen zijn zeldzaam maar wel heel belangrijk.
(En verder was mijn workshop en presentatie een groot succes. Ik heb met Communicado Foundation nu vier keer een workshop gegeven: bij het Nederlands Sociaal Forum, twee keer voor de Cultural Analysis Summer Academy van de Universiteit van Amsterdam en nu dus in Parijs. Deze laatste keer was duidelijk de beste, ik ben nu echt tevreden over de inhoud en opzet van mijn presentatie en er was flink veel interactie met het publiek. Het was een goede volgorde om eerst het Kwinkslag interculturele kaartspel te spelen en het napraten / evalueren van het spel te laten overgaan in een presentatie over interculturele communicatie.)
Verder waren het gewoon vlotte spontane jongeren daar, niet soft of geitenwollen sok. Maar wel jongeren die bewust over dit soort dingen nadenken, niet die alleen komen voor het feesten of de politieke machtsspellen die internationaal vaak worden gespeeld (dat nationale organisaties proberen op internationaal niveau zoveel mogelijk invloed te krijgen).
Ik moet het niet gaan idealiseren en er is vast van alles op aan te merken, maar tijdens dit weekend had ik het gevoel dat deze jongeren de filosofie van Levinas daadwerkelijk in praktijk brengen. Wanneer humanisme en ethiek de basishouding vormen maakt dat een groot verschil voor hoe mensen met elkaar omgaan. Het was een groot verschil met de hardheid, onverschilligheid, vastgeroestheid en haat die ik soms op Orkut tegenkom. Mijn ervaring in Parijs deed me goed, tegen het cynisme. Dit soort ervaringen zijn zeldzaam maar wel heel belangrijk.
(En verder was mijn workshop en presentatie een groot succes. Ik heb met Communicado Foundation nu vier keer een workshop gegeven: bij het Nederlands Sociaal Forum, twee keer voor de Cultural Analysis Summer Academy van de Universiteit van Amsterdam en nu dus in Parijs. Deze laatste keer was duidelijk de beste, ik ben nu echt tevreden over de inhoud en opzet van mijn presentatie en er was flink veel interactie met het publiek. Het was een goede volgorde om eerst het Kwinkslag interculturele kaartspel te spelen en het napraten / evalueren van het spel te laten overgaan in een presentatie over interculturele communicatie.)
7/08/2005
London attacks and Orkut
Here's part of a discussion at Orkut (www.orkut.com) about the attacks in London (Word document). My comments are still in Dutch right now, but I will translate it later.
London attacks and Orkut
London attacks and Orkut
7/04/2005
Isn't it ironic
Vandaag wil ik het hebben over religie en hoe ik ertoe ben gekomen om een proefschrift over Levinas te schrijven. Ik was op een seminar in Zweden waar ik tijdens het diner sprak met Paul Sars, Secretaris van de Radboud Universiteit en filosoof / wetenschapper / bestuurder. Ik was nog niet zo gewend aan alle wijn die we bij het diner kregen, dus ik flapte eruit dat ik vond dat filosofie en religie niet samengaan, omdat filosofie kritisch is en religie dogmatisch. Dat was een nogal provocerende stelling voor een filosoof van een katholieke universiteit, die al had gezegd dat hij gelovig was. Maar hij werd niet boos. Als antwoord begon hij te vertellen over Emmanuel Levinas, één van de beste voorbeelden van hoe filosofie en religie heel goed samen kunnen gaan en eigenlijk niet zonder elkaar kunnen. Ik vond het interessant klinken en ben toen boeken over Levinas gaan lezen. Nu schrijf ik dus een proefschrift over Levinas en lees ik over hoe hij vindt dat de mens God ontmoet via de ontmoeting met de ander. Het contact met de medemens brengt zowel ethiek als religie met zich mee, voor Levinas zijn ethiek en religie bijna hetzelfde, goed leven, goed omgaan met de ander, dat is waar het om gaat, of je dat nu wel of niet in naam van God doet.
Terwijl ik de boeken van Levinas aan het lezen was bedacht ik dat ik het Joodse gedachtengoed heel mooi vind en ik herkende iets van de sfeer van hoe ik vroeger naar de kerk ging, naar de Kritische Gemeente IJmond. En die manier van denken is helemaal niet dogmatisch. Ik vind het ook mooi hoe het idealistisch is en hoe het gericht is op rechtvaardigheid in de wereld, op het helpen van mensen wier onrecht wordt aangedaan. Voor Levinas is rechtvaardigheid niet subjectief en ofwel ik ben het met hem eens (dan is het tussen ons intersubjectief), ofwel rechtvaardigheid, zoals hij het beschrijft, is inderdaad redelijk universeel. In ieder geval vind ik het mooi hoe hij erover schrijft.
Het vreemde is dat er nu op Orkut veel discussies zijn over de Islam en dat ik de Islam ook in verband breng met Levinas' joodse filosofie en met het geloof van mijn jeugd. Terwijl in Nederland en in een groot deel van de wereld de beeldvorming over de Islam steeds negatiever wordt, ben ik op Orkut vaak de Islam aan het verdedigen, dan zeg ik dat het voor een groot deel vreedzaam en tolerant is en dat mensen echt proberen goed te leven, dat het een praktisch geloof is.
Heel vreemd, dat één zo'n zin van verzet tegen religie zo'n tegenovergesteld effect heeft, dat ik mij daardoor in Levinas ben gaan verdiepen en dat ik daardoor meer oog krijg voor de mooie kanten van religie. Niet dat ik weer opnieuw ga geloven, wat ik ben kwijtgeraakt komt niet makkelijk terug, maar ik vind wel dat de sfeer mooi is en dus dat de religieuze ideeën van Levinas goed zijn.
Filosofie tussen de schuifdeuren
Onze vroegere buren organiseren regelmatig bijeenkomsten met een vriendengroepje, bij iemand thuis, genaamd Filosofie tussen de schuifdeuren. Een tijdje geleden hebben we 'Occidentalisme, het westen in de ogen van zijn vijanden', van Edward Said gelezen. Ook heb ik daar verteld over Geert Maks boekje Gedoemd tot kwetsbaarheid, over de handel in angst die door politiek en media is gestart na de moord op Theo van Gogh. N.a.v. die bijeenkomst zijn we een e-maildiscussie gestart, waarin ik de filosofie van Levinas heb uitgelegd (zie de eerste post in deze blog genaamd Introductie Levinas) en ik daar allerlei reacties op kreeg. Hier zijn enkele reacties uit die eerder gevoerde e-maildiscussie (in een word document).
"Ik eis mezelf terug"
In zijn artikel genaamd "Ik eis mezelf terug" in de Volkskrant van 15 januari 2005 legt Fouad Laroui (schrijver en wetenschapper VU) de filosofie van Levinas m.b.t. de multiculturele samenleving heel duidelijk en concreet uit, zonder dat hij Levinas' filosofie zelf kent, dus wie weet zijn zijn ideeën over de ontmoeting met de ander aardig universeel (als mensen hetzelfde idee los van elkaar bedenken). Onderstaande tekst komt van de weblog van Anja Meulenbelt.
---
Sartre schreef eens een boekje over antisemitisme, “Overdenkingen bij het joodse vraagstuk”. Fouad Laroui las het als jongen, en twee dingen vielen hem erin op:
- Ten eerste: de heldere definitie van het racisme: je neemt van een individu één kenmerk - zijn huidskleur, zijn etnische afkomst - en daarmee verklaar je het hele individu.
- Ten tweede de bekende Sartriaanse bewering dat de antisemiet de jood creëert.
Wat we nu kunnen waarnemen is dat mensen die allang dachten Nederlanders te zijn, met net als iedereen een hele reeks van identiteiten, ze zijn vrouw of man, ze zijn moeder of dochter of beide, ze zijn student of werkloos of verkoopster of taxichauffeur of dichter, ze wonen in een dorp of de grote stad, ze zijn ongelovig of gelovig, ze zijn migrant of vluchteling of hier geboren - dat die mensen als ze ook nog moslim zijn nu opeens worden gezien, niet meer als uniek individu, maar als vertegenwoordiger van een eenduidige groep: de moslims.
En dat eenduidige, eenzijdige beeld heeft een werking. Wie moslim is moet zich ertoe verhouden, proberen het te negeren, het beeld tegenspreken, zich er juist tegen afzetten, of het zich toe-eigenen: oké, jullie zien mij als moslim? Dan ben ik ook een moslim.
Sterke geesten die het lukt zich er helemaal niets van aan te trekken en hun eigen gang te gaan.
Wat is een moslim vandaag de dag? Wat een niet-moslim van hem maakt, schrijft Laroui. Bij de meeste Europeanen en Amerikanen komt het niet op dat er atheïsten, agnosten, onverschilligen bestaan in wat ‘moslimlanden’ worden genoemd.
Laroui: “Peter spreekt me aan in de kantine, met een brede glimlach.
‘Zeg eens, wat denk jij als moslim, over…’
Ik onderbreek hem, nog voordat hij verder kan gaan.
‘Beste vriend, ik denk niet als moslim, ik denk als individu, ik denk als mezelf.’
Stomverbaasd houdt hij zijn mond. Ik ga ergens apart zitten, boos en verdrietig.
Waarom die woede, vraagt u mij misschien? Omdat ik de indruk heb gekregen in het gele boekje van Sartre terecht te zijn gekomen: en dat is een verschrikkelijke achteruitgang als je dertig jaar lang dacht een persoon te zijn, een individu.”
Er zijn geen individuen meer, er is alleen nog een wij en er is jullie, schrijft Laroui, en hij geeft de voorbeelden van de beeldvorming die er nu plaats vindt, waarin gedacht wordt dat alle moslims zich laten leiden door imams, ook al hebben ze er van hun leven nog nooit een gesproken, of de manier waarop er nu herhaaldelijk wordt gesproken over ‘de rituele moord op Theo van Gogh’ alsof er zoiets bestaat als een hoofdstuk in de gebedenboeken van de moslims over hoe slacht je de vijanden van God af.
Dit is het punt, zegt Laroui. Bewust of onbewust spelen veel moslims het spel mee. Als jullie mij zo definiëren, dan doe ik niet alleen mee maar ik ben er nog trots op ook. Vandaar dat Laroui een meisje dat hij alleen maar kende in spijkerbroek, geboren en getogen in Amsterdam, nu met een hoofddoek ziet lopen, en een groot deel van de e-mails die hij krijgt van Marokkaanse studenten nu beginnen met “salam”.
Tijd voor een nieuwe Sartre die ‘Overdenkingen bij het moslimvraagstuk’ schrijft.
---
Of tijd dus voor een nieuwe Levinas die 'Overdenkingen bij de multiculturele samenleving' schrijft.
7/01/2005
Introductie Levinas
Levinas heeft een vernieuwende visie op thema's zoals vooroordelen, generalisaties en intolerantie. Zijn visie is naar mijn mening zeer relevant voor hoe mensen met verschillende culturele achtergronden met elkaar omgaan.
Levinas beschrijft hoe de mens in in eerste instantie in zijn eigen wereld leeft. Hij is aan het genieten van de prettige dingen die hij tegenkomt. Hij eet een lekker gebakje, hij geniet van een uitzicht, hij gaat op in het werk dat hij aan het doen is. Dan ontmoet hij opeens een ander, hij ziet een gezicht voor zich. Tot nu toe was er alleen zijn eigen bewustzijn en de wereld om hem heen, en verder niets. Hij consumeert eigenlijk de wereld, hij maakt die zich eigen, neemt die in zich op. En de wereld laat dat gebeuren, het gebakje kan niet protesteren tegen het worden opgegeten en het uitzicht kan er niets aan doen dat het bekeken wordt. De persoon kan ermee doen wat die wil, hij kan het uitzicht mooi of lelijk vinden en het uitzicht zelf heeft niets in te brengen.
Wanneer die persoon de ander ontmoet is de situatie opeens totaal anders, nu is er niet meer één bewustzijn, één persoonlijkheid en een aantal dingen die door die persoon worden geconsumeerd, nu is er twee keer een bewustzijn, een totaal verschillend bewustzijn. Die ene persoon kan zichzelf opeens niet meer als het centrum van het universum beschouwen, want er zijn niet meer alleen dingen die hij aan zijn wil en visie kan onderwerpen. Die ander heeft namelijk een eigen wil en visie. De ander laat zich niet consumeren. De ander heeft een weerwoord. Als ik tegen de ander zeg: 'jij bent lelijk', kan de ander zeggen: 'niet waar, ik ben mooi'. Het uitzicht kon dat niet zeggen maar de ander wel. Ik word dus ruw verstoord in mijn rustige wereld waarin ik mij alles eigen had gemaakt, opeens is er een ongrijpbaar element, iets dat ik niet aanstuur, niet onder controle heb, niet bevatten kan. Iets ook dat mij volkomen vreemd is, want het heeft een eigen universum in zich en dat blijft voor eeuwig onafhankelijk en ongrijpbaar voor mij.
De ander doet een appèl op mij, hij vraagt mij op zijn aanwezigheid te reageren. Hij doet dat niet bewust, het gebeurt ongemerkt en vanzelf, gewoon doordat ik het gezicht van de ander zie. Ik kan niet rustig doorgaan met gebakjes eten en mijn werk afmaken terwijl die ander daar voor mij staat, ik ben niet meer alleen in het universum, ik moet reageren op de aanwezigheid van dat andere bewustzijn.
Volgens Levinas komt er daarmee vanzelf een moraal om de hoek kijken, doordat ik niet alleen meer ben maar op de ander moet reageren, komt er een ethisch perspectief in het spel, ik ben verantwoordelijk voor de ander, ik moet zijn appèl beantwoorden. Ik moet rekening houden met de ander, ik kan niet meer puur egoïstisch zijn. Dat kan wel, maar dan heb ik al geweigerd om gehoor te geven aan de oproep van de ander. Verantwoordelijkheid heeft het woord 'antwoord' in zich en Levinas bedoelt dat letterlijk: verantwoordelijk zijn voor de ander betekent dat je de plicht hebt hem te antwoorden.
Wanneer ik mijn verantwoordelijkheid niet op mij neem, dan beschouw ik de ander als een ding, een object. Ik consumeer hem, eigen hem mij toe op dezelfde manier zoals ik het gebakje opeet. Levinas zegt dat ik de ander dan dood (figuurlijk). Ik zeg: er is alleen mijn bewustzijn, ik heb gelijk, ik bepaal hoe de ander is, wat die ander zelf vindt dat interesseert mij niet. Wanneer ik de wereld van de dingen aan het consumeren ben, dan totaliseer ik de wereld. De beelden die ik heb van de wereld die vallen voor mij samen met hoe de wereld is (ook al is dat niet echt zo). Er is in ieder geval niemand die bezwaar maakt tegen de beelden die ik creëer. Maar met de ander mag ik dat niet doen, een beeld van hem creëren en dat tot objectieve waarheid bestempelen, daarmee snoer ik hem de mond. Van die stereotype uitspraken zoals: 'ik ken jouw soort, mensen zoals jij hebben al zoveel schade berokkend' kloppen niet, er bestaan geen soorten mensen, er zijn alleen individuen en hun gedrag. Ik kan de ander niet kennen, ik mag geen vooroordelen hebben. Nu valt er niet helemaal aan te ontkomen dat je vooroordelen hebt, die heeft iedereen, maar daar moet je je bewust van zijn en die moet je ogenblikkelijk kunnen bijstellen op basis van het gesprek dat je met de ander voert, als blijkt dat je vooroordelen niet kloppen.
Het totaliseren, het opslokken van de ander, hem in een hokje stoppen, hem daar vast binden en zijn mond snoeren, dat gebeurt niet alleen op individueel niveau maar ook op macroniveau. Alain Finkielkraut, een leerling van Levinas, laat dat zien in het boek "De wijsheid van de liefde". Hij beschrijft een voorbeeld waarin een leider na de Franse revolutie zonder proces wordt veroordeeld. De redenering is dat de man per definitie fout is, omdat hij het systeem steunde dat met de revolutie omver geworpen is, dus als het mogelijk zou zijn dat hij niet fout zat dan was de revolutie zelf fout. Dat is een manier van denken die volgens Levinas niet kan: de ander is een individu, geen schakel in een systeem. Hij moet een eerlijk proces krijgen, waarin hij beschuldigd wordt van concrete misdaden en hij de kans krijgt zich te verdedigen.
Zoals het tussen mij en de ander kan voor komen dat ik de ander totaliseer, zo kan de staat ook groepen mensen totaliseren, hen monddood maken, hen niet als mensen / individuen respecteren. Bijvoorbeeld wanneer vanuit de communistische ideologie gezegd wordt dat rijke mensen per definitie fout zijn, dat hun klasse en positie in de samenleving maakt dat zij sowieso al straf verdienen, dat er niet meer met hen individueel gepraat hoeft te worden over hun daden of hun visie. Terwijl het feit dat zij tot de klasse van de rijken behoren niets zegt en er niet toe zou moeten doen, het enige wat telt is wat een individu zegt en doet, de klasse waar hij toe behoort, daar kan hij niet persoonlijk op worden aangesproken.
Een individu is niet verantwoordelijk voor de daden van anderen in zijn groep. Democratische rechten mogen nooit worden afgenomen 'omwille van het volk', het doel heiligt niet de middelen.
Levinas beschrijft hoe de mens in in eerste instantie in zijn eigen wereld leeft. Hij is aan het genieten van de prettige dingen die hij tegenkomt. Hij eet een lekker gebakje, hij geniet van een uitzicht, hij gaat op in het werk dat hij aan het doen is. Dan ontmoet hij opeens een ander, hij ziet een gezicht voor zich. Tot nu toe was er alleen zijn eigen bewustzijn en de wereld om hem heen, en verder niets. Hij consumeert eigenlijk de wereld, hij maakt die zich eigen, neemt die in zich op. En de wereld laat dat gebeuren, het gebakje kan niet protesteren tegen het worden opgegeten en het uitzicht kan er niets aan doen dat het bekeken wordt. De persoon kan ermee doen wat die wil, hij kan het uitzicht mooi of lelijk vinden en het uitzicht zelf heeft niets in te brengen.
Wanneer die persoon de ander ontmoet is de situatie opeens totaal anders, nu is er niet meer één bewustzijn, één persoonlijkheid en een aantal dingen die door die persoon worden geconsumeerd, nu is er twee keer een bewustzijn, een totaal verschillend bewustzijn. Die ene persoon kan zichzelf opeens niet meer als het centrum van het universum beschouwen, want er zijn niet meer alleen dingen die hij aan zijn wil en visie kan onderwerpen. Die ander heeft namelijk een eigen wil en visie. De ander laat zich niet consumeren. De ander heeft een weerwoord. Als ik tegen de ander zeg: 'jij bent lelijk', kan de ander zeggen: 'niet waar, ik ben mooi'. Het uitzicht kon dat niet zeggen maar de ander wel. Ik word dus ruw verstoord in mijn rustige wereld waarin ik mij alles eigen had gemaakt, opeens is er een ongrijpbaar element, iets dat ik niet aanstuur, niet onder controle heb, niet bevatten kan. Iets ook dat mij volkomen vreemd is, want het heeft een eigen universum in zich en dat blijft voor eeuwig onafhankelijk en ongrijpbaar voor mij.
De ander doet een appèl op mij, hij vraagt mij op zijn aanwezigheid te reageren. Hij doet dat niet bewust, het gebeurt ongemerkt en vanzelf, gewoon doordat ik het gezicht van de ander zie. Ik kan niet rustig doorgaan met gebakjes eten en mijn werk afmaken terwijl die ander daar voor mij staat, ik ben niet meer alleen in het universum, ik moet reageren op de aanwezigheid van dat andere bewustzijn.
Volgens Levinas komt er daarmee vanzelf een moraal om de hoek kijken, doordat ik niet alleen meer ben maar op de ander moet reageren, komt er een ethisch perspectief in het spel, ik ben verantwoordelijk voor de ander, ik moet zijn appèl beantwoorden. Ik moet rekening houden met de ander, ik kan niet meer puur egoïstisch zijn. Dat kan wel, maar dan heb ik al geweigerd om gehoor te geven aan de oproep van de ander. Verantwoordelijkheid heeft het woord 'antwoord' in zich en Levinas bedoelt dat letterlijk: verantwoordelijk zijn voor de ander betekent dat je de plicht hebt hem te antwoorden.
Wanneer ik mijn verantwoordelijkheid niet op mij neem, dan beschouw ik de ander als een ding, een object. Ik consumeer hem, eigen hem mij toe op dezelfde manier zoals ik het gebakje opeet. Levinas zegt dat ik de ander dan dood (figuurlijk). Ik zeg: er is alleen mijn bewustzijn, ik heb gelijk, ik bepaal hoe de ander is, wat die ander zelf vindt dat interesseert mij niet. Wanneer ik de wereld van de dingen aan het consumeren ben, dan totaliseer ik de wereld. De beelden die ik heb van de wereld die vallen voor mij samen met hoe de wereld is (ook al is dat niet echt zo). Er is in ieder geval niemand die bezwaar maakt tegen de beelden die ik creëer. Maar met de ander mag ik dat niet doen, een beeld van hem creëren en dat tot objectieve waarheid bestempelen, daarmee snoer ik hem de mond. Van die stereotype uitspraken zoals: 'ik ken jouw soort, mensen zoals jij hebben al zoveel schade berokkend' kloppen niet, er bestaan geen soorten mensen, er zijn alleen individuen en hun gedrag. Ik kan de ander niet kennen, ik mag geen vooroordelen hebben. Nu valt er niet helemaal aan te ontkomen dat je vooroordelen hebt, die heeft iedereen, maar daar moet je je bewust van zijn en die moet je ogenblikkelijk kunnen bijstellen op basis van het gesprek dat je met de ander voert, als blijkt dat je vooroordelen niet kloppen.
Het totaliseren, het opslokken van de ander, hem in een hokje stoppen, hem daar vast binden en zijn mond snoeren, dat gebeurt niet alleen op individueel niveau maar ook op macroniveau. Alain Finkielkraut, een leerling van Levinas, laat dat zien in het boek "De wijsheid van de liefde". Hij beschrijft een voorbeeld waarin een leider na de Franse revolutie zonder proces wordt veroordeeld. De redenering is dat de man per definitie fout is, omdat hij het systeem steunde dat met de revolutie omver geworpen is, dus als het mogelijk zou zijn dat hij niet fout zat dan was de revolutie zelf fout. Dat is een manier van denken die volgens Levinas niet kan: de ander is een individu, geen schakel in een systeem. Hij moet een eerlijk proces krijgen, waarin hij beschuldigd wordt van concrete misdaden en hij de kans krijgt zich te verdedigen.
Zoals het tussen mij en de ander kan voor komen dat ik de ander totaliseer, zo kan de staat ook groepen mensen totaliseren, hen monddood maken, hen niet als mensen / individuen respecteren. Bijvoorbeeld wanneer vanuit de communistische ideologie gezegd wordt dat rijke mensen per definitie fout zijn, dat hun klasse en positie in de samenleving maakt dat zij sowieso al straf verdienen, dat er niet meer met hen individueel gepraat hoeft te worden over hun daden of hun visie. Terwijl het feit dat zij tot de klasse van de rijken behoren niets zegt en er niet toe zou moeten doen, het enige wat telt is wat een individu zegt en doet, de klasse waar hij toe behoort, daar kan hij niet persoonlijk op worden aangesproken.
Een individu is niet verantwoordelijk voor de daden van anderen in zijn groep. Democratische rechten mogen nooit worden afgenomen 'omwille van het volk', het doel heiligt niet de middelen.
