5/15/2022
Gelijkwaardigheid
Het is ruim twintig jaar geleden dat ik begon met boeken lezen van en over Emmanuel Levinas. Maar ik denk nog bijna iedere dag aan zijn filosofie. Juist in deze tijd en juist in Den Haag als multiculturele stad met grote tegenstellingen, is zijn filosofie heel actueel en belangrijk. Ik vind het jammer dat het zo moeilijk uit te leggen is en dat de emoties snel hoog oplopen in gesprekken hierover. Dit soort gesprekken liggen denk ik gevoelig omdat het gaat om wezenlijke waarden. Mensen voelen zich snel aangevallen en zetten een tegenaanval in om zichzelf te beschermen. Nog steeds geloof ik dat als het zou lukken om de ideeën van Levinas goed uit te leggen, dat de gesprekken op een veel betere en rustigere manier zouden verlopen.
Een voorbeeld van zo’n gesprek met vier mensen (niet met de werkelijke namen):
Simon zegt: Hoofddoeken worden gezien als symbool van emancipatie,
dan worden vrouwen gesteund in het dragen van een hoofddoek, maar dat is niet
zo, vrouwen worden vaak gedwongen een hoofddoek te dragen, kijk maar naar
landen als Iran en Saoedi-Arabië.
Esther zegt: Er zijn anders ook juist veel mensen
die een hoofddoek als symbool van onderdrukking zien, terwijl er wel vrouwen
zijn die er zelf voor kiezen een hoofddoek te dragen, die het zien als een
uiting van hun identiteit. Als vrouwen gedwongen worden dan sta ik klaar om hen
te steunen in hun verzet. Maar waar het om gaat is dat we niet over de hoofden
van de vrouwen heen praten, maar dat we het gesprek met hen aangaan, dan kunnen
vrouwen met een hoofddoek zelf aangeven of dat wel of niet hun eigen keuze is.
***
Dit is voor mij een van de kernpunten van de filosofie
van Levinas: open staan voor de echte ander, niet invullen voor een ander
(NIVEA), met de vraag of er met het dragen van een hoofddoek wel of niet sprake
is van dwang. Ga in gesprek met de ander, breng de ander niet onder in categorieën
van mensen waar je bepaalde (negatieve) beelden over hebt. Probeer om niet te
generaliseren…
Anja Meulenbelt heeft dat een paar keer goed verwoord:
mensen (bijv. in de media) hebben allerlei ideeën over of een hoofddoek of een hiqaab
wel of niet goed is en of vrouwen wel of niet gedwongen worden om ze te dragen.
Maar in plaats van zogenaamde deskundigen in talkshows hun mening te laten geven, moeten we moslima’s zelf aan het woord laten…
***
Mohamed zegt: Je hebt gelijk, Esther, het is heel belangrijk dat de vrouwen zelf kunnen zeggen wat zij vinden, dat zij zelf gehoord worden.
Lamine zegt: Het is logisch dat we allemaal vooroordelen
hebben, dat we beelden en ideeën hebben over bepaalde groepen mensen.
Esther zegt: Ja dat klopt, maar als we merken dat we
bevooroordeeld zijn dan kunnen we de vooroordelen loslaten, we kunnen er
afstand van nemen.
Simon zegt tegen Mohamed (die zelf Marokkaans is): Maar ik heb nu
eenmaal veel negatieve ervaringen met Marokkanen op straat.
In een flits zie ik het gezicht betrekken van Mohamed, ik zie pijn
en verdriet in zijn ogen. Maar hij zet zich er snel overheen, we maken een grapje
en het gesprek gaat verder.
Simon: Ik kom alleen op voor mijn eigen groep, voor zwarte mensen. Vaak zeggen witte mensen dat ze voor zwarte mensen opkomen, maar ze hebben in feite andere belangen.
Esther: Dat kun je niet doen, alleen voor je eigen groep
opkomen…
Simon: Dat maak ik zelf wel uit…
***
Het is me toen niet gelukt om het uit te leggen, waarom het
niet kan, alleen voor je eigen groep opkomen. Natuurlijk mag Simon dat zelf weten,
voor wie hij wil opkomen en voor wie niet. Maar hij kan zich niet alleen maar
inzetten om vooroordelen, discriminatie, racisme, uitsluiting, onderdrukking, onrecht,
tegen zwarte mensen tegen te gaan en zich niet in te zetten voor andere groepen mensen die
hier ook mee geconfronteerd worden. Waarom kan het niet? Het kan niet als je gelooft
dat alle mensen gelijkwaardig zijn. Als je niet wilt dat iemand zegt: “Ik heb
nu eenmaal veel negatieve ervaringen met zwarte mensen op straat,” zeg dat dan
zelf ook niet over Marokkanen… Ik probeerde het uit te leggen door te zeggen
dat hij anders zelf straks aan de beurt is, met vooroordelen en generalisaties
en ander/erger onrecht, ontmenselijking. Maar het is eigenlijk geen Levinasiaans argument om te
zeggen: jij kunt er zelf ook last van krijgen, van wat je nu tegen iemand
anders doet. Dan zou het nog steeds zo kunnen zijn dat Simon alleen vanuit zijn eigen belangen handelt en daarom geen
generaliserende uitspraken meer doet over Marokkanen. Terwijl het mij niet gaat
om belangen maar om ethiek. De echte reden waarom je niet alleen voor je eigen
groep kunt opkomen, is juist de gelijkwaardigheid. Als je alleen voor zwarte
mensen opkomt impliceert dat, dat je zwarte mensen belangrijker vindt dan bijvoorbeeld Marokkanen
en dat je Marokkanen daarom als minderwaardig mag behandelen. Dat kan niet als
je protesteert tegen de behandeling van zwarte mensen als minderwaardig…
