7/01/2005
Introductie Levinas
Levinas heeft een vernieuwende visie op thema's zoals vooroordelen, generalisaties en intolerantie. Zijn visie is naar mijn mening zeer relevant voor hoe mensen met verschillende culturele achtergronden met elkaar omgaan.
Levinas beschrijft hoe de mens in in eerste instantie in zijn eigen wereld leeft. Hij is aan het genieten van de prettige dingen die hij tegenkomt. Hij eet een lekker gebakje, hij geniet van een uitzicht, hij gaat op in het werk dat hij aan het doen is. Dan ontmoet hij opeens een ander, hij ziet een gezicht voor zich. Tot nu toe was er alleen zijn eigen bewustzijn en de wereld om hem heen, en verder niets. Hij consumeert eigenlijk de wereld, hij maakt die zich eigen, neemt die in zich op. En de wereld laat dat gebeuren, het gebakje kan niet protesteren tegen het worden opgegeten en het uitzicht kan er niets aan doen dat het bekeken wordt. De persoon kan ermee doen wat die wil, hij kan het uitzicht mooi of lelijk vinden en het uitzicht zelf heeft niets in te brengen.
Wanneer die persoon de ander ontmoet is de situatie opeens totaal anders, nu is er niet meer één bewustzijn, één persoonlijkheid en een aantal dingen die door die persoon worden geconsumeerd, nu is er twee keer een bewustzijn, een totaal verschillend bewustzijn. Die ene persoon kan zichzelf opeens niet meer als het centrum van het universum beschouwen, want er zijn niet meer alleen dingen die hij aan zijn wil en visie kan onderwerpen. Die ander heeft namelijk een eigen wil en visie. De ander laat zich niet consumeren. De ander heeft een weerwoord. Als ik tegen de ander zeg: 'jij bent lelijk', kan de ander zeggen: 'niet waar, ik ben mooi'. Het uitzicht kon dat niet zeggen maar de ander wel. Ik word dus ruw verstoord in mijn rustige wereld waarin ik mij alles eigen had gemaakt, opeens is er een ongrijpbaar element, iets dat ik niet aanstuur, niet onder controle heb, niet bevatten kan. Iets ook dat mij volkomen vreemd is, want het heeft een eigen universum in zich en dat blijft voor eeuwig onafhankelijk en ongrijpbaar voor mij.
De ander doet een appèl op mij, hij vraagt mij op zijn aanwezigheid te reageren. Hij doet dat niet bewust, het gebeurt ongemerkt en vanzelf, gewoon doordat ik het gezicht van de ander zie. Ik kan niet rustig doorgaan met gebakjes eten en mijn werk afmaken terwijl die ander daar voor mij staat, ik ben niet meer alleen in het universum, ik moet reageren op de aanwezigheid van dat andere bewustzijn.
Volgens Levinas komt er daarmee vanzelf een moraal om de hoek kijken, doordat ik niet alleen meer ben maar op de ander moet reageren, komt er een ethisch perspectief in het spel, ik ben verantwoordelijk voor de ander, ik moet zijn appèl beantwoorden. Ik moet rekening houden met de ander, ik kan niet meer puur egoïstisch zijn. Dat kan wel, maar dan heb ik al geweigerd om gehoor te geven aan de oproep van de ander. Verantwoordelijkheid heeft het woord 'antwoord' in zich en Levinas bedoelt dat letterlijk: verantwoordelijk zijn voor de ander betekent dat je de plicht hebt hem te antwoorden.
Wanneer ik mijn verantwoordelijkheid niet op mij neem, dan beschouw ik de ander als een ding, een object. Ik consumeer hem, eigen hem mij toe op dezelfde manier zoals ik het gebakje opeet. Levinas zegt dat ik de ander dan dood (figuurlijk). Ik zeg: er is alleen mijn bewustzijn, ik heb gelijk, ik bepaal hoe de ander is, wat die ander zelf vindt dat interesseert mij niet. Wanneer ik de wereld van de dingen aan het consumeren ben, dan totaliseer ik de wereld. De beelden die ik heb van de wereld die vallen voor mij samen met hoe de wereld is (ook al is dat niet echt zo). Er is in ieder geval niemand die bezwaar maakt tegen de beelden die ik creëer. Maar met de ander mag ik dat niet doen, een beeld van hem creëren en dat tot objectieve waarheid bestempelen, daarmee snoer ik hem de mond. Van die stereotype uitspraken zoals: 'ik ken jouw soort, mensen zoals jij hebben al zoveel schade berokkend' kloppen niet, er bestaan geen soorten mensen, er zijn alleen individuen en hun gedrag. Ik kan de ander niet kennen, ik mag geen vooroordelen hebben. Nu valt er niet helemaal aan te ontkomen dat je vooroordelen hebt, die heeft iedereen, maar daar moet je je bewust van zijn en die moet je ogenblikkelijk kunnen bijstellen op basis van het gesprek dat je met de ander voert, als blijkt dat je vooroordelen niet kloppen.
Het totaliseren, het opslokken van de ander, hem in een hokje stoppen, hem daar vast binden en zijn mond snoeren, dat gebeurt niet alleen op individueel niveau maar ook op macroniveau. Alain Finkielkraut, een leerling van Levinas, laat dat zien in het boek "De wijsheid van de liefde". Hij beschrijft een voorbeeld waarin een leider na de Franse revolutie zonder proces wordt veroordeeld. De redenering is dat de man per definitie fout is, omdat hij het systeem steunde dat met de revolutie omver geworpen is, dus als het mogelijk zou zijn dat hij niet fout zat dan was de revolutie zelf fout. Dat is een manier van denken die volgens Levinas niet kan: de ander is een individu, geen schakel in een systeem. Hij moet een eerlijk proces krijgen, waarin hij beschuldigd wordt van concrete misdaden en hij de kans krijgt zich te verdedigen.
Zoals het tussen mij en de ander kan voor komen dat ik de ander totaliseer, zo kan de staat ook groepen mensen totaliseren, hen monddood maken, hen niet als mensen / individuen respecteren. Bijvoorbeeld wanneer vanuit de communistische ideologie gezegd wordt dat rijke mensen per definitie fout zijn, dat hun klasse en positie in de samenleving maakt dat zij sowieso al straf verdienen, dat er niet meer met hen individueel gepraat hoeft te worden over hun daden of hun visie. Terwijl het feit dat zij tot de klasse van de rijken behoren niets zegt en er niet toe zou moeten doen, het enige wat telt is wat een individu zegt en doet, de klasse waar hij toe behoort, daar kan hij niet persoonlijk op worden aangesproken.
Een individu is niet verantwoordelijk voor de daden van anderen in zijn groep. Democratische rechten mogen nooit worden afgenomen 'omwille van het volk', het doel heiligt niet de middelen.
Levinas beschrijft hoe de mens in in eerste instantie in zijn eigen wereld leeft. Hij is aan het genieten van de prettige dingen die hij tegenkomt. Hij eet een lekker gebakje, hij geniet van een uitzicht, hij gaat op in het werk dat hij aan het doen is. Dan ontmoet hij opeens een ander, hij ziet een gezicht voor zich. Tot nu toe was er alleen zijn eigen bewustzijn en de wereld om hem heen, en verder niets. Hij consumeert eigenlijk de wereld, hij maakt die zich eigen, neemt die in zich op. En de wereld laat dat gebeuren, het gebakje kan niet protesteren tegen het worden opgegeten en het uitzicht kan er niets aan doen dat het bekeken wordt. De persoon kan ermee doen wat die wil, hij kan het uitzicht mooi of lelijk vinden en het uitzicht zelf heeft niets in te brengen.
Wanneer die persoon de ander ontmoet is de situatie opeens totaal anders, nu is er niet meer één bewustzijn, één persoonlijkheid en een aantal dingen die door die persoon worden geconsumeerd, nu is er twee keer een bewustzijn, een totaal verschillend bewustzijn. Die ene persoon kan zichzelf opeens niet meer als het centrum van het universum beschouwen, want er zijn niet meer alleen dingen die hij aan zijn wil en visie kan onderwerpen. Die ander heeft namelijk een eigen wil en visie. De ander laat zich niet consumeren. De ander heeft een weerwoord. Als ik tegen de ander zeg: 'jij bent lelijk', kan de ander zeggen: 'niet waar, ik ben mooi'. Het uitzicht kon dat niet zeggen maar de ander wel. Ik word dus ruw verstoord in mijn rustige wereld waarin ik mij alles eigen had gemaakt, opeens is er een ongrijpbaar element, iets dat ik niet aanstuur, niet onder controle heb, niet bevatten kan. Iets ook dat mij volkomen vreemd is, want het heeft een eigen universum in zich en dat blijft voor eeuwig onafhankelijk en ongrijpbaar voor mij.
De ander doet een appèl op mij, hij vraagt mij op zijn aanwezigheid te reageren. Hij doet dat niet bewust, het gebeurt ongemerkt en vanzelf, gewoon doordat ik het gezicht van de ander zie. Ik kan niet rustig doorgaan met gebakjes eten en mijn werk afmaken terwijl die ander daar voor mij staat, ik ben niet meer alleen in het universum, ik moet reageren op de aanwezigheid van dat andere bewustzijn.
Volgens Levinas komt er daarmee vanzelf een moraal om de hoek kijken, doordat ik niet alleen meer ben maar op de ander moet reageren, komt er een ethisch perspectief in het spel, ik ben verantwoordelijk voor de ander, ik moet zijn appèl beantwoorden. Ik moet rekening houden met de ander, ik kan niet meer puur egoïstisch zijn. Dat kan wel, maar dan heb ik al geweigerd om gehoor te geven aan de oproep van de ander. Verantwoordelijkheid heeft het woord 'antwoord' in zich en Levinas bedoelt dat letterlijk: verantwoordelijk zijn voor de ander betekent dat je de plicht hebt hem te antwoorden.
Wanneer ik mijn verantwoordelijkheid niet op mij neem, dan beschouw ik de ander als een ding, een object. Ik consumeer hem, eigen hem mij toe op dezelfde manier zoals ik het gebakje opeet. Levinas zegt dat ik de ander dan dood (figuurlijk). Ik zeg: er is alleen mijn bewustzijn, ik heb gelijk, ik bepaal hoe de ander is, wat die ander zelf vindt dat interesseert mij niet. Wanneer ik de wereld van de dingen aan het consumeren ben, dan totaliseer ik de wereld. De beelden die ik heb van de wereld die vallen voor mij samen met hoe de wereld is (ook al is dat niet echt zo). Er is in ieder geval niemand die bezwaar maakt tegen de beelden die ik creëer. Maar met de ander mag ik dat niet doen, een beeld van hem creëren en dat tot objectieve waarheid bestempelen, daarmee snoer ik hem de mond. Van die stereotype uitspraken zoals: 'ik ken jouw soort, mensen zoals jij hebben al zoveel schade berokkend' kloppen niet, er bestaan geen soorten mensen, er zijn alleen individuen en hun gedrag. Ik kan de ander niet kennen, ik mag geen vooroordelen hebben. Nu valt er niet helemaal aan te ontkomen dat je vooroordelen hebt, die heeft iedereen, maar daar moet je je bewust van zijn en die moet je ogenblikkelijk kunnen bijstellen op basis van het gesprek dat je met de ander voert, als blijkt dat je vooroordelen niet kloppen.
Het totaliseren, het opslokken van de ander, hem in een hokje stoppen, hem daar vast binden en zijn mond snoeren, dat gebeurt niet alleen op individueel niveau maar ook op macroniveau. Alain Finkielkraut, een leerling van Levinas, laat dat zien in het boek "De wijsheid van de liefde". Hij beschrijft een voorbeeld waarin een leider na de Franse revolutie zonder proces wordt veroordeeld. De redenering is dat de man per definitie fout is, omdat hij het systeem steunde dat met de revolutie omver geworpen is, dus als het mogelijk zou zijn dat hij niet fout zat dan was de revolutie zelf fout. Dat is een manier van denken die volgens Levinas niet kan: de ander is een individu, geen schakel in een systeem. Hij moet een eerlijk proces krijgen, waarin hij beschuldigd wordt van concrete misdaden en hij de kans krijgt zich te verdedigen.
Zoals het tussen mij en de ander kan voor komen dat ik de ander totaliseer, zo kan de staat ook groepen mensen totaliseren, hen monddood maken, hen niet als mensen / individuen respecteren. Bijvoorbeeld wanneer vanuit de communistische ideologie gezegd wordt dat rijke mensen per definitie fout zijn, dat hun klasse en positie in de samenleving maakt dat zij sowieso al straf verdienen, dat er niet meer met hen individueel gepraat hoeft te worden over hun daden of hun visie. Terwijl het feit dat zij tot de klasse van de rijken behoren niets zegt en er niet toe zou moeten doen, het enige wat telt is wat een individu zegt en doet, de klasse waar hij toe behoort, daar kan hij niet persoonlijk op worden aangesproken.
Een individu is niet verantwoordelijk voor de daden van anderen in zijn groep. Democratische rechten mogen nooit worden afgenomen 'omwille van het volk', het doel heiligt niet de middelen.
Comments:
<< Home
da's een flinke lap tekst Esther. maar wel eentje die erg interessant is! Toedels ! Annemarie
# posted by 
: 11:21 PM
: 11:21 PM
Inderdaad wat veel tekst voor een weblog, het valt niet mee om Levinas in weinig woorden uit te leggen. Ik ga het inkorten en zo kort mogelijke posts eronder plaatsen, als de meeste mensen deze lap gelezen hebben dan kan ik het daarna korter houden :-)
dag Esther,
Jou taal is heel verhelderend over zo'n moeilijk maar warme Levinas.
Een vraagje: spreken over totaliteit houdt in dat de Andere totalitair kan zijn. Hoe kan ik als andere dan mijn houding rechtvaardig maken om als rechtvaardig ander behandeld te worden?
Jou taal is heel verhelderend over zo'n moeilijk maar warme Levinas.
Een vraagje: spreken over totaliteit houdt in dat de Andere totalitair kan zijn. Hoe kan ik als andere dan mijn houding rechtvaardig maken om als rechtvaardig ander behandeld te worden?
# posted by : 12:02 PM
: 12:02 PM
Bedoel je met je vraag hoe je kunt zorgen dat je gedrag niet totalitair is?
Ik weet niet goed wat je bedoelt met "als ander" want je bent altijd alleen jezelf, voor de ander ben jij de ander maar daar ga jij niet over.
Je gedraagt je totalitair als je over de ander heen walst, voor de ander denkt, hem of haar vervangt door een verzonnen beeld.
Een rechtvaardige houding is gehoor te geven aan de oproep van de ander, open te staan voor de ander, echt te luisteren en bereid te zijn te helpen.
En dat is niet iets wat je jezelf oplegt als een moraal, dat is iets wat bijna vanzelf gebeurt als je geraakt wordt door de ander.
Ik weet niet goed wat je bedoelt met "als ander" want je bent altijd alleen jezelf, voor de ander ben jij de ander maar daar ga jij niet over.
Je gedraagt je totalitair als je over de ander heen walst, voor de ander denkt, hem of haar vervangt door een verzonnen beeld.
Een rechtvaardige houding is gehoor te geven aan de oproep van de ander, open te staan voor de ander, echt te luisteren en bereid te zijn te helpen.
En dat is niet iets wat je jezelf oplegt als een moraal, dat is iets wat bijna vanzelf gebeurt als je geraakt wordt door de ander.
dag Esther,
mag ik het anders stellen - sommigen breken ( bvb te merken aan depressies of bvb burn out) door het totalitair denken van de andere waarmee ze werken, omgaan. Hoe kan men die andere dan toch nog ontdekken op een open wijze?
mag ik het anders stellen - sommigen breken ( bvb te merken aan depressies of bvb burn out) door het totalitair denken van de andere waarmee ze werken, omgaan. Hoe kan men die andere dan toch nog ontdekken op een open wijze?
# posted by : 4:25 PM
: 4:25 PM
Ok, nu begrijp ik je vraag.
Vanuit een depressie / burnout de ander open tegemoet treden dat is bijna onmogelijk denk ik.
We hebben allemaal de neiging om op te gaan in onze eigen gedachtenwereld en gevoelswereld. Kinderen hebben dat vooral sterk: een kind kan nog geen afstand nemen van zichzelf en over zijn of haar eigen schouder kijken. Een kind beseffen niet dat ze een ander pijn kunnen doen, een kind beseft nog niet hoe een ander naar de wereld kijkt, dat een ander ook een bewustzijn en gevoelens heeft.
Wanneer je zelf veel hebt meegemaakt, wanneer je grote psychische problemen hebt waar je mee worstelt, dan is het moeilijker om ruimte te maken voor de ander, om je open te stellen en je in te leven.
De problemen in je hoofd zijn zo groot dat het lijkt of de hele wereld daar om draait, je sluit je af van de buitenwereld omdat je er voor je gevoel niet meer bij kunt hebben.
Dat is naar, want dat maakt je extra eenzaam, door je af te sluiten kunnen anderen je ook niet helpen.
Het goede in de mens is kwetsbaar (zie het boek van Martha Nussbaum "De kwetsbaarheid van het goede").
De mensen bij wie het goede onverwoestbaar is - ongeacht hoeveel zij met onrecht en lijden worden geconfronteerd - zijn zeldzaam.
Ik denk dat Levinas zo iemand is. Het is verschrikkelijk wat hij heeft meegemaakt in zijn leven, vooral tijdens de Tweede Wereldoorlog. Maar hij is niet verbitterd geworden, hij is niet gaan haten, hij blijft de ander open tegemoet treden, hij is niet in zichzelf gekeerd geworden.
Wel heeft hij na de oorlog besloten nooit meer een voet op Duitse bodem te zetten en hij heeft ook gezegd dat het moeilijk is Heidegger zijn steun aan het fascisme / nazisme te vergeven.
De "demonen" in ons eigen hoofd staan ons misschien wel meer in de weg dan totalitair gedrag van de ander. Maar als ik een brug wil bouwen naar de ander, en de ander naar mij, dan gaat dat alleen als we beiden open staan voor elkaar.
NB. Dit antwoord bestaat vooral uit mijn eigen gedachten, het is niet puur Levinasiaans.
Vanuit een depressie / burnout de ander open tegemoet treden dat is bijna onmogelijk denk ik.
We hebben allemaal de neiging om op te gaan in onze eigen gedachtenwereld en gevoelswereld. Kinderen hebben dat vooral sterk: een kind kan nog geen afstand nemen van zichzelf en over zijn of haar eigen schouder kijken. Een kind beseffen niet dat ze een ander pijn kunnen doen, een kind beseft nog niet hoe een ander naar de wereld kijkt, dat een ander ook een bewustzijn en gevoelens heeft.
Wanneer je zelf veel hebt meegemaakt, wanneer je grote psychische problemen hebt waar je mee worstelt, dan is het moeilijker om ruimte te maken voor de ander, om je open te stellen en je in te leven.
De problemen in je hoofd zijn zo groot dat het lijkt of de hele wereld daar om draait, je sluit je af van de buitenwereld omdat je er voor je gevoel niet meer bij kunt hebben.
Dat is naar, want dat maakt je extra eenzaam, door je af te sluiten kunnen anderen je ook niet helpen.
Het goede in de mens is kwetsbaar (zie het boek van Martha Nussbaum "De kwetsbaarheid van het goede").
De mensen bij wie het goede onverwoestbaar is - ongeacht hoeveel zij met onrecht en lijden worden geconfronteerd - zijn zeldzaam.
Ik denk dat Levinas zo iemand is. Het is verschrikkelijk wat hij heeft meegemaakt in zijn leven, vooral tijdens de Tweede Wereldoorlog. Maar hij is niet verbitterd geworden, hij is niet gaan haten, hij blijft de ander open tegemoet treden, hij is niet in zichzelf gekeerd geworden.
Wel heeft hij na de oorlog besloten nooit meer een voet op Duitse bodem te zetten en hij heeft ook gezegd dat het moeilijk is Heidegger zijn steun aan het fascisme / nazisme te vergeven.
De "demonen" in ons eigen hoofd staan ons misschien wel meer in de weg dan totalitair gedrag van de ander. Maar als ik een brug wil bouwen naar de ander, en de ander naar mij, dan gaat dat alleen als we beiden open staan voor elkaar.
NB. Dit antwoord bestaat vooral uit mijn eigen gedachten, het is niet puur Levinasiaans.
dag Esther,
dank je wel voor je wijs antwoord.
Ik ben op je site gekomen omdat ik reeds 25 jaar van Levinas hou. Leren kennen door een prof Moraal filosofie. Nu lees ik er meer over oa momenteel Emmanuel Levinas van Marie- Anne Lescouret. Zingeving is een belangerijk aspect voor mij, en dit verloopt zoekend. Ik ben een man van 53 jaar met drie heerlijke kinderen en naast mij een heel lieve en wijze echtegenote. Mijn beroep speelt zich af in de 'harde' zakenwereld. Zoals het er nu aan toe gaat stel ik mij diepe vragen omdat de openheid voor de andere in die wereld zoek raakt en jongeren en ouderen hierin dikwijls 'sneuvelen'. (Jongeren van 27, 30 jaar met burn outs dat schokt me). Zingeving en openheid geef ik in mijn cursussen en management mee met hen opdat ze er zelf sterker kunnen uitkomen. Ik ben geen echte blogger, het is trouwens de eerste keer dat ik het doe. Toch even meegeven - we hebben veel bewondering voor wat je doet en schrijft en denkt.
Post a Comment
dank je wel voor je wijs antwoord.
Ik ben op je site gekomen omdat ik reeds 25 jaar van Levinas hou. Leren kennen door een prof Moraal filosofie. Nu lees ik er meer over oa momenteel Emmanuel Levinas van Marie- Anne Lescouret. Zingeving is een belangerijk aspect voor mij, en dit verloopt zoekend. Ik ben een man van 53 jaar met drie heerlijke kinderen en naast mij een heel lieve en wijze echtegenote. Mijn beroep speelt zich af in de 'harde' zakenwereld. Zoals het er nu aan toe gaat stel ik mij diepe vragen omdat de openheid voor de andere in die wereld zoek raakt en jongeren en ouderen hierin dikwijls 'sneuvelen'. (Jongeren van 27, 30 jaar met burn outs dat schokt me). Zingeving en openheid geef ik in mijn cursussen en management mee met hen opdat ze er zelf sterker kunnen uitkomen. Ik ben geen echte blogger, het is trouwens de eerste keer dat ik het doe. Toch even meegeven - we hebben veel bewondering voor wat je doet en schrijft en denkt.
# posted by : 9:47 PM
: 9:47 PM << Home
