Levinas and multicultural society

Er stond een interessant artikel in de Groene Amsterdammer van 10 maart: 'Het blijft angstvallig stil' van socioloog Ruud Koopmans. Hij heeft onderzoek gedaan naar Europese moslims, waaruit blijkt dat 44% van de ondervraagde moslims er fundamentalistische ideeën op na houdt. Veel moslims stemden in met stellingen zoals: 'Joden zijn niet te vertrouwen', 'het westen wil de islam vernietigen' en 'voor mij zijn de regels van de koran belangrijker dan de democratie'.

Koopmans zegt:

De belangrijkste oorzaak van discriminatie is radicalisering van moslims. Europese burgers worden geconfronteerd met wandaden die in de naam van de islam worden begaan en aan de kant van gematigde moslims blijft het angstwekkend stil. ... Ik zou graag willen zien, en velen met mij, dat moslims afstand nemen van wandaden die worden begaan in naam van de islam. Maar ik zie zelden een demonstratie. ... Ik lees vooral persberichten van contactorganen dat de aanslagen niets met de islam te maken hebben en dat we ons moeten realiseren dat de westerse interventiepolitiek in het Midden-Oosten ook olie op het vuur gooit. Wat nodig is, is een hervorming van de islam. ... Pas als elke gelovige zijn eigen interpretatie van de islam mag hebben, en er niet meer voortdurend gekeken wordt naar de landen van herkomst die de migranten blijven voeden met vooroordelen en gedragsregels, zal de integratie voorspoedig kunnen verlopen. 

Ik vind het niet leuk om de uitkomsten van het onderzoek van Koopmans te lezen. Ik zou graag willen beweren dat de overgrote meerderheid van moslims in Europa vredelievend en gematigd is en er geen rare fundamentalistische ideeën op na houdt. Maar ik denk wel dat de uitkomsten van het onderzoek van Koopmans kloppen.

Ik ben het ook met hem eens dat moslims in Europa hun geloof zouden moeten hervormen en massaal afstand zouden moeten nemen van geweld in naam van de islam. Ik denk echter dat er drie belemmeringen / bezwaren zijn waardoor zijn ideeën in de praktijk moeilijk te verwezenlijken zijn:

• Het eerste bezwaar heeft te maken met de filosofie van Levinas: je mag mensen volgens hem niet uit vooroordelen in categorieën indelen, in hokjes stoppen. Want daarmee behandel je de ander als een object en sta je niet open voor de echte ander die uniek is en niet in een bepaald hokje gepropt kan worden. Dus gematigde moslims en terroristen worden samen in de categorie "islam" gepropt en vervolgens zijn de gematigde moslims dan verplicht om afstand te nemen van terroristen, alleen omdat ze ten onrechte bij dezelfde categorie zijn ondergebracht door mensen die bevooroordeeld zijn en denken dat alle moslims gewelddadig zijn. Van moslims wordt verwacht dat ze openlijk afstand nemen van geweld van terroristen en dat ze gaan demonstreren tegen mensen die de islam op een gewelddadige manier interpreteren. Maar een gematigde moslim wil meestal niets te maken hebben met terroristen, die dan beschouwd worden als geen echte moslims. Als moslim zou ik mij niet willen verdedigen tegen vooroordelen en een niet-kloppende categorisering / generalisaties, ik zou gewoon als mens benaderd willen worden en niet als onderdeel van een moslim-categorie. Dat is een gerechtvaardigde wens, die het moeilijk maakt om mensen in een bepaalde categorie - meer dan anderen - te verplichten tot het openlijk afstand nemen van of demonstreren tegen een bepaalde vorm van geweld.
• Daarnaast heeft de islam als geloof een absoluut karakter. Dat geldt in principe voor alle geloven, maar de islam heeft meer dan de meeste andere geloven duidelijke regels die tot in detail bepalen hoe het dagelijks leven van een gelovige eruit dient te zien. Het idee is dat er één God is en dat zijn wil absoluut is en altijd gehoorzaamd dient te worden. Dan is het op zich logisch dat het geloof belangrijker wordt gevonden dan democratische waarden of de wetten van een bepaald land. Een absolute geloofsopvatting kan gevaarlijk zijn maar hoeft dat niet te zijn. Het is goed mogelijk de wil van God te interpreteren als niet in strijd met de democratie en de grondwet. Maar de sterke ervaring van het absolute karakter van de islam maakt het moeilijk om de islam te hervormen of nationale wetten boven het geloof te plaatsen. Als iedereen vrij is om een eigen interpretatie te kiezen gaat het geloof al snel verwateren en is er geen absolute waarheid of wet meer. Daarom stuit het voorstel van Koopmans denk ik op veel verzet onder moslims.
• Tot slot zouden migranten volgens Koopmans dus niet te veel naar hun land van herkomst moeten kijken, omdat dit hun integratie belemmert. Hij benadrukt steeds dat niet discriminatie en uitsluiting de belangrijkste redenen vormen voor radicalisering van moslims, maar dat vooral de islam zelf een culturele kloof veroorzaakt die interetnische huwelijken of diepe vriendschappen met anders- of niet-gelovigen lastig maakt. Het is goed mogelijk dat Koopmans gelijk heeft dat racisme, discriminatie en gebrek aan perspectief niet de hoofdoorzaken zijn van afzondering en radicalisering. Maar het is wel zeker zo dat er in de maatschappij sprake is van racisme, discriminatie en een gebrek aan kansen voor moslims. Het gevoel niet welkom te zijn, buiten gesloten te worden en geen perspectief te hebben leidt er al snel toe dat mensen de Nederlandse samenleving de rug toe keren en zich richten op hun wortels, die hen een gevoel van eigenwaarde en trots geven. Moslims worden buiten gesloten en ze sluiten zich zelf af van de Nederlandse samenleving, dat is een proces dat zichzelf versterkt en dat moeilijk om te keren is.