6/08/2009
Vrijheid en idealen
Stanley Fish doet in de aflevering "Een partijtje vrijheid" van Tegenlicht, een paar interessante uitspraken over linkse intellectuelen:
"Rechts is beter in het gijzelen van een vocabulaire en het tot een wapen voor zichzelf omvormen, dan links. Omdat links nog altijd overtuigd is van zijn eigen zuiverheid. Daarom voelt het zich te goed voor een dergelijke strategische actie. Veel linkse intellectuelen geloven echt in de mogelijkheid van transparantie. Ze geloven echt dat als de feiten naar boven komen, en niet verdraaid zijn, en waar ook niet een bepaalde draai aan gegeven is, dan zullen alleen die blote feiten alle redelijke mensen overhalen tot het juiste standpunt. En dat is uiteraard het linkse standpunt. Dat is volledig krankzinnig en bizar en het verraad een volkomen onbegrip van de menselijke natuur. Het is geen toeval dat de academische studierichting, die langer dan alle andere in blijven bestaan, althans in het Westen, de studierichting van de retorica is. Of de kunst van het overtuigen, zoals we het ook wel noemen. In het derde boek van de Retorica heeft Aristoteles het over manieren van spreken en overtuigingsmethoden. Dan zegt hij: ik wou dat we hier niet over hoefden te praten. Maar dat moet vanwege een tekortkoming van onze toehoorders. Daarmee bedoelt hij: Omdat de mens door alles overtuigd kan worden, en omdat het onmogelijk en ondoenlijk is om de feiten zo te presenteren dat ze voor zichzelf zullen spreken. Volgens mij is rechts in dit land, en misschien ook in andere landen, zich bewust van de onvolmaaktheid van de mens. ... Als je uitgaat van de onvolmaaktheid en dat mensen gevoelig zijn voor de manier waarop ze bespeeld worden, dan kan je enige tijd gaan besteden aan het bedenken hoe je ze moet bespelen om hen te overtuigen. Als je aan de andere kant, zoals veel linkse denkers denken, gelooft in de zuiverheid van je zaak, en in de mogelijkheid dat die zaak zichzelf verkoopt, zonder enige bemoeienis van zoiets onfris als retorica, dan zal je niet erg succesvol zijn in het spel waar we het over hadden. Het spel van het inpikken en herkaderen van een vocabulaire."
Natuurlijk spreken de feiten niet voor zich. Alles hangt af van interpretatie van de feiten, van het taalgebruik, het discours en het perspectief van de ontvanger van de informatie. De blote feiten zullen weinig mensen overtuigen. Het gaat om de manier waarop de feiten gepresenteerd worden, dat moet als het ware gebeuren in hapklare brokken op een aantrekkelijk bedje van frisse knapperige sla, uitnodigend om er van te proeven, goed te verteren.
Aan de andere kant denk ik dat wij als linkse denkers - laat ik mijzelf daar maar even bij rekenen, hoewel het in deze tijd moeilijk te bepalen is wat het onderscheid is tussen links en rechts - wel moeten vasthouden aan de zuiverheid van het denken en de ethische waarden. Geert Wilders is goed in het verdraaien van feiten en daarmee het overtuigen van een groot publiek dat simplistisch denkt. Een vrouw (Joanie de Rijke) die verkracht is door de Taliban verwijt hij dat ze zich niet genoeg verzet heeft tegen de Taliban. Zij zegt zelf dat hij haar boek niet gelezen heeft, anders zou hij wel anders praten, ze heeft het gedrag van de verkrachters nooit goed gepraat. Hij verdraait haar woorden en zet die in voor zijn belangen. Hij bekommert zich niet werkelijk om het welzijn of de ideeen van die vrouw. Het gaat hem om zijn eigen strategisch belang en daar gebruikt / misbruikt hij een verkrachte vrouw voor. Die manier van de feiten verdraaien vind ik onjuist, onethisch. Hij zal er misschien veel mensen mee overtuigen, maar hij mag dat niet op die manier doen.
Vergelijk dat met de speech van Obama in Cairo, dat vond ik wel een heel zuivere, oprechte en moreel juiste speech. Obama wil de tegenstellingen tussen het westen en de islam tegengaan. Hij heeft toenadering gezocht tot de islamitische wereld. Hij leeft zich in, hij verplaatst zich in de ander. Dat kan hij goed, want de ander zit al in hem, zijn achtergrond is voor een deel niet-westers en islamitisch. Obama's speech was genuanceerd, hij zet Israel onder druk om te stoppen met het bouwen van nederzettingen in de bezette gebieden, maar hij zegt ook dat Hamas geen geweld meer moet gebruiken. Bush had het over de as van het kwaad - "als je niet met ons bent dan ben je tegen ons" - hij heeft de tegenstellingen, het wij-zij denken aangescherpt.
Tijdens het filosofisch cafe in hotel De filosoof (Amsterdam) afgelopen zondag, had ik de speech van Obama als onderwerp aangedragen. Een van de deelnemers aan de discussie zei: "Wat is er mis met het wij-zij denken? In de koude oorlog heeft dat ook nooit echt tot oorlog geleid. Zolang ik niks met "hen" te maken heb vind ik het best." Maar dat gaat nu juist niet meer. In onze geglobaliseerde wereld en multiculturele samenleving heeft alles en iedereen met elkaar te maken. Het wij-zij denken vergroot de afstand tussen beide kanten, het westen en de islam. De afstand maakt de ander onbekend, en onbekend maakt onbemind en onveilig / onzeker. Uitsluiting en discriminatie leiden al snel tot frustratie en geweld. Polarisatie, een sterker wij-zij denken kan leiden tot een verharde samenleving waar mensen meer tegen elkaar schreeuwen dan met elkaar praten, zinloos geweld van jongeren die zich buiten gesloten voelen, ghetto's waar buitenstaanders niet durven te komen, vliegtuigen die het WTC in vliegen (en andere terroristische aanslagen) en het kan uiteindelijk leiden tot oorlog.
Ik kan wel begrijpen wat Stanley Fish bedoelt als hij zegt dat links overtuigd is van het eigen gelijk en de methoden tot het overtuigen van anderen vaak slecht beheerst. Het rechtse denken is gebaseerd op eigen belang. Daar kun je wat meer pragmatisch mee omgaan. Linkse denkers hebben een ideaal van een betere wereld, zij willen niet (alleen) zichzelf helpen maar vooral de zwakkeren, kwetsbaren. Het idee te strijden voor de goede zaak maakt hen overtuigd van hun eigen gelijk. Dat maakt hen arrogant, terwijl zij objectief gezien geen grotere aanspraak kunnen maken op de waarheid.
Maar Obama laat zien dat het wel degelijk mogelijk is om vanuit linkse idealen overtuigend te spreken, voor een breed publiek, waardoor hij westerlingen en moslims bij elkaar brengt.
"Rechts is beter in het gijzelen van een vocabulaire en het tot een wapen voor zichzelf omvormen, dan links. Omdat links nog altijd overtuigd is van zijn eigen zuiverheid. Daarom voelt het zich te goed voor een dergelijke strategische actie. Veel linkse intellectuelen geloven echt in de mogelijkheid van transparantie. Ze geloven echt dat als de feiten naar boven komen, en niet verdraaid zijn, en waar ook niet een bepaalde draai aan gegeven is, dan zullen alleen die blote feiten alle redelijke mensen overhalen tot het juiste standpunt. En dat is uiteraard het linkse standpunt. Dat is volledig krankzinnig en bizar en het verraad een volkomen onbegrip van de menselijke natuur. Het is geen toeval dat de academische studierichting, die langer dan alle andere in blijven bestaan, althans in het Westen, de studierichting van de retorica is. Of de kunst van het overtuigen, zoals we het ook wel noemen. In het derde boek van de Retorica heeft Aristoteles het over manieren van spreken en overtuigingsmethoden. Dan zegt hij: ik wou dat we hier niet over hoefden te praten. Maar dat moet vanwege een tekortkoming van onze toehoorders. Daarmee bedoelt hij: Omdat de mens door alles overtuigd kan worden, en omdat het onmogelijk en ondoenlijk is om de feiten zo te presenteren dat ze voor zichzelf zullen spreken. Volgens mij is rechts in dit land, en misschien ook in andere landen, zich bewust van de onvolmaaktheid van de mens. ... Als je uitgaat van de onvolmaaktheid en dat mensen gevoelig zijn voor de manier waarop ze bespeeld worden, dan kan je enige tijd gaan besteden aan het bedenken hoe je ze moet bespelen om hen te overtuigen. Als je aan de andere kant, zoals veel linkse denkers denken, gelooft in de zuiverheid van je zaak, en in de mogelijkheid dat die zaak zichzelf verkoopt, zonder enige bemoeienis van zoiets onfris als retorica, dan zal je niet erg succesvol zijn in het spel waar we het over hadden. Het spel van het inpikken en herkaderen van een vocabulaire."
Natuurlijk spreken de feiten niet voor zich. Alles hangt af van interpretatie van de feiten, van het taalgebruik, het discours en het perspectief van de ontvanger van de informatie. De blote feiten zullen weinig mensen overtuigen. Het gaat om de manier waarop de feiten gepresenteerd worden, dat moet als het ware gebeuren in hapklare brokken op een aantrekkelijk bedje van frisse knapperige sla, uitnodigend om er van te proeven, goed te verteren.
Aan de andere kant denk ik dat wij als linkse denkers - laat ik mijzelf daar maar even bij rekenen, hoewel het in deze tijd moeilijk te bepalen is wat het onderscheid is tussen links en rechts - wel moeten vasthouden aan de zuiverheid van het denken en de ethische waarden. Geert Wilders is goed in het verdraaien van feiten en daarmee het overtuigen van een groot publiek dat simplistisch denkt. Een vrouw (Joanie de Rijke) die verkracht is door de Taliban verwijt hij dat ze zich niet genoeg verzet heeft tegen de Taliban. Zij zegt zelf dat hij haar boek niet gelezen heeft, anders zou hij wel anders praten, ze heeft het gedrag van de verkrachters nooit goed gepraat. Hij verdraait haar woorden en zet die in voor zijn belangen. Hij bekommert zich niet werkelijk om het welzijn of de ideeen van die vrouw. Het gaat hem om zijn eigen strategisch belang en daar gebruikt / misbruikt hij een verkrachte vrouw voor. Die manier van de feiten verdraaien vind ik onjuist, onethisch. Hij zal er misschien veel mensen mee overtuigen, maar hij mag dat niet op die manier doen.
Vergelijk dat met de speech van Obama in Cairo, dat vond ik wel een heel zuivere, oprechte en moreel juiste speech. Obama wil de tegenstellingen tussen het westen en de islam tegengaan. Hij heeft toenadering gezocht tot de islamitische wereld. Hij leeft zich in, hij verplaatst zich in de ander. Dat kan hij goed, want de ander zit al in hem, zijn achtergrond is voor een deel niet-westers en islamitisch. Obama's speech was genuanceerd, hij zet Israel onder druk om te stoppen met het bouwen van nederzettingen in de bezette gebieden, maar hij zegt ook dat Hamas geen geweld meer moet gebruiken. Bush had het over de as van het kwaad - "als je niet met ons bent dan ben je tegen ons" - hij heeft de tegenstellingen, het wij-zij denken aangescherpt.
Tijdens het filosofisch cafe in hotel De filosoof (Amsterdam) afgelopen zondag, had ik de speech van Obama als onderwerp aangedragen. Een van de deelnemers aan de discussie zei: "Wat is er mis met het wij-zij denken? In de koude oorlog heeft dat ook nooit echt tot oorlog geleid. Zolang ik niks met "hen" te maken heb vind ik het best." Maar dat gaat nu juist niet meer. In onze geglobaliseerde wereld en multiculturele samenleving heeft alles en iedereen met elkaar te maken. Het wij-zij denken vergroot de afstand tussen beide kanten, het westen en de islam. De afstand maakt de ander onbekend, en onbekend maakt onbemind en onveilig / onzeker. Uitsluiting en discriminatie leiden al snel tot frustratie en geweld. Polarisatie, een sterker wij-zij denken kan leiden tot een verharde samenleving waar mensen meer tegen elkaar schreeuwen dan met elkaar praten, zinloos geweld van jongeren die zich buiten gesloten voelen, ghetto's waar buitenstaanders niet durven te komen, vliegtuigen die het WTC in vliegen (en andere terroristische aanslagen) en het kan uiteindelijk leiden tot oorlog.
Ik kan wel begrijpen wat Stanley Fish bedoelt als hij zegt dat links overtuigd is van het eigen gelijk en de methoden tot het overtuigen van anderen vaak slecht beheerst. Het rechtse denken is gebaseerd op eigen belang. Daar kun je wat meer pragmatisch mee omgaan. Linkse denkers hebben een ideaal van een betere wereld, zij willen niet (alleen) zichzelf helpen maar vooral de zwakkeren, kwetsbaren. Het idee te strijden voor de goede zaak maakt hen overtuigd van hun eigen gelijk. Dat maakt hen arrogant, terwijl zij objectief gezien geen grotere aanspraak kunnen maken op de waarheid.
Maar Obama laat zien dat het wel degelijk mogelijk is om vanuit linkse idealen overtuigend te spreken, voor een breed publiek, waardoor hij westerlingen en moslims bij elkaar brengt.
