9/12/2008
Daden en gevolgen
NRC-Next heeft interessante filosofische artikelen. Elke woensdag bespreekt Rob Wijnberg een filosofisch dilemma. Een paar weken geleden was het een interessant dilemma: Waar ligt de moraal, in de daad of in de gevolgen?
"In de gevolgen", ben ik dan meteen geneigd te antwoorden. Volgens Rob Wijnberg zijn de meeste politici dat niet met mij eens. De meesten van hen stellen de wet boven alles. Maar waarom zou een daad moreel onjuist zijn als er geen schadelijke gevolgen zijn? Waarom zou seks voor het huwelijk niet mogen? (als beide huwelijkspartners daar geen bezwaar tegen hebben) Waarom zou het moreel slecht zijn om pornoblaadjes te lezen of porno op internet te bekijken? Waarom zou het niet mogen om hele korte rokjes te dragen? Waarom zou ik niet een bankoverval mogen uitdenken als ik hem nooit uitvoer en ik het aan niemand vertel? Oftewel: waarom zou een daad slecht zijn als er geen slechte gevolgen zijn? De vraag of stelen mag hangt voor mij af van de gevolgen. Ik kocht o.a. een wasrek van 4 euro en het kassameisje vergat het af te rekenen. Wat is daarvan het gevolg, als die grote winkelketen 4 euro minder verdient? Dat lijkt me niet ernstig, dus dan laat ik het zo.
Rob Wijnberg noemt mij een consequentialist, en hij zegt ook dat mensen die de moraal leggen in de gevolgen, dat die vinden dat het doel de middelen heiligt. Maar dat vind ik helemaal niet. Als de middelen schadelijk zijn, moreel onverantwoord zijn, dan heiligen die het doel helemaal niet, hoe mooi het doel ook mag zijn. Wijnberg zegt dat het consequentialisme een afleiding is van het utiliarisme (een stroming waarin het begrip goed wordt gedefinieerd als "nut"). Zo zou ik het goede zeker niet willen definieren. "Het grootste geluk voor het grootste aantal mensen" is heel mooi, maar niet als je daarmee de grootste ellende voor een iets kleiner aantal mensen veroorzaakt. Anders mag je 6 miljoen joden uitroeien als er meer mensen zijn die daar heel gelukkig van worden. Het gevolg van de daad van de uitroeiing is dan toch heel duidelijk moreel slecht.
Volgens Wijnberg is het onmogelijk om objectief vast te stellen wat goede gevolgen zijn. Omdat hij ervan uit gaat dat voor een consequentialist het doel de middelen heiligt, zijn alle middelen in principe geoorloofd. De vraag is dan dus hoeveel schade je mag berokkenen in verhouding tot hoe goed de gevolgen zijn. Als de dieven heel arm zijn en de persoon die bestolen wordt heel rijk, dan is de daad goed (in ieder geval in de ogen van de dieven).
Wat mij betreft gaat het om "moreel goed", niet om nut of geluk of profijt. Ethiek is niet objectief, maar ook niet puur subjectief. Ik denk dat we ons geweten kunnen gebruiken om te weten / voelen wat het onderscheid is tussen goed en kwaad. Ik kan nadenken over de gevolgen van mijn handelingen en op basis daarvan keuzes maken. Ik mag een ander niet onnodig schade berokkenen, dat is denk ik een van de belangrijkste regels. Volgens Levinas wordt mijn ethisch besef wakker gemaakt wanneer ik het gelaat van de ander zie. Wanneer ik het naakte kwetsbare gelaat van de ander zie dan laat mij dat niet onverschillig, dan ga ik mij om hem / haar bekommeren. Goedheid is daarmee geen subjectief of willekeurig concept.
Ik word geraakt door de ander en daarmee wordt onze relatie ethisch. Het is dan niet zo heel moeilijk om te weten wat goed is en wat kwaad, in hoe ik omga met de ander.
"In de gevolgen", ben ik dan meteen geneigd te antwoorden. Volgens Rob Wijnberg zijn de meeste politici dat niet met mij eens. De meesten van hen stellen de wet boven alles. Maar waarom zou een daad moreel onjuist zijn als er geen schadelijke gevolgen zijn? Waarom zou seks voor het huwelijk niet mogen? (als beide huwelijkspartners daar geen bezwaar tegen hebben) Waarom zou het moreel slecht zijn om pornoblaadjes te lezen of porno op internet te bekijken? Waarom zou het niet mogen om hele korte rokjes te dragen? Waarom zou ik niet een bankoverval mogen uitdenken als ik hem nooit uitvoer en ik het aan niemand vertel? Oftewel: waarom zou een daad slecht zijn als er geen slechte gevolgen zijn? De vraag of stelen mag hangt voor mij af van de gevolgen. Ik kocht o.a. een wasrek van 4 euro en het kassameisje vergat het af te rekenen. Wat is daarvan het gevolg, als die grote winkelketen 4 euro minder verdient? Dat lijkt me niet ernstig, dus dan laat ik het zo.
Rob Wijnberg noemt mij een consequentialist, en hij zegt ook dat mensen die de moraal leggen in de gevolgen, dat die vinden dat het doel de middelen heiligt. Maar dat vind ik helemaal niet. Als de middelen schadelijk zijn, moreel onverantwoord zijn, dan heiligen die het doel helemaal niet, hoe mooi het doel ook mag zijn. Wijnberg zegt dat het consequentialisme een afleiding is van het utiliarisme (een stroming waarin het begrip goed wordt gedefinieerd als "nut"). Zo zou ik het goede zeker niet willen definieren. "Het grootste geluk voor het grootste aantal mensen" is heel mooi, maar niet als je daarmee de grootste ellende voor een iets kleiner aantal mensen veroorzaakt. Anders mag je 6 miljoen joden uitroeien als er meer mensen zijn die daar heel gelukkig van worden. Het gevolg van de daad van de uitroeiing is dan toch heel duidelijk moreel slecht.
Volgens Wijnberg is het onmogelijk om objectief vast te stellen wat goede gevolgen zijn. Omdat hij ervan uit gaat dat voor een consequentialist het doel de middelen heiligt, zijn alle middelen in principe geoorloofd. De vraag is dan dus hoeveel schade je mag berokkenen in verhouding tot hoe goed de gevolgen zijn. Als de dieven heel arm zijn en de persoon die bestolen wordt heel rijk, dan is de daad goed (in ieder geval in de ogen van de dieven).
Wat mij betreft gaat het om "moreel goed", niet om nut of geluk of profijt. Ethiek is niet objectief, maar ook niet puur subjectief. Ik denk dat we ons geweten kunnen gebruiken om te weten / voelen wat het onderscheid is tussen goed en kwaad. Ik kan nadenken over de gevolgen van mijn handelingen en op basis daarvan keuzes maken. Ik mag een ander niet onnodig schade berokkenen, dat is denk ik een van de belangrijkste regels. Volgens Levinas wordt mijn ethisch besef wakker gemaakt wanneer ik het gelaat van de ander zie. Wanneer ik het naakte kwetsbare gelaat van de ander zie dan laat mij dat niet onverschillig, dan ga ik mij om hem / haar bekommeren. Goedheid is daarmee geen subjectief of willekeurig concept.
Ik word geraakt door de ander en daarmee wordt onze relatie ethisch. Het is dan niet zo heel moeilijk om te weten wat goed is en wat kwaad, in hoe ik omga met de ander.
