2/17/2009
Moeizame toenadering tot de ander
Ik heb "Een Jihad van vertrouwen" gelezen van Tariq Ramadan. Deze Egyptisch-Zwitserse theoloog / filosoof is een omstreden intellectueel. Zijn afkomst als kleinzoon van de oprichter van de Egyptische Moslimbroeders maakt mensen achterdochtig. Ik ben echter al eens eerder naar een lezing van hem geweest, en ik vond dat hij toen heel goede dingen zei. Ik denk ook dat de Erasmus Universiteit Rotterdam niet zo snel een extremist als gasthoogleraar Identiteit en Burgerschap zou aanstellen. Toch vond ik zijn boek een beetje teleurstellend. Zijn idealen zijn mooi en heel belangrijk voor Nederland als multiculturele samenleving. Maar hij slaagt er niet echt in om een brug te bouwen naar "de anderen", naar niet-moslims.
De resolutie van de PvdA, "Verdeeld verleden, gedeelde toekomst" slaagt er nog een stuk minder goed in om bruggen te bouwen dan Ramadan. De kern van de resolutie is (Volkskrant 17 februari): "Wij accepteren geen zelf aangemeten slachtofferschap van mensen die de verantwoordelijkheid voor hun werkloosheid van zich afschuiven door van discriminatie te reppen." Wie zijn die "wij"? Het klinkt alsof het autochtonen zijn, tegenover "zij", de allochtonen. Hiermee wordt een stereotype beeld neergezet alsof allochtonen allemaal werklozen zijn in een slachtofferrol. Van de "nieuwe Nederlanders" verwacht de PvdA dat ze werken, Nederlands spreken en zich verdiepen in de geschiedenis van de Nederlandse samenleving. Van autochtonen / "oude Nederlanders" wordt niets verwacht...
Onze samenleving is cultureel divers. Als we willen dat onze samenleving goed functioneert dan moeten we van alle burgers iets verwachten, namelijk dat we rekening met elkaar houden, dat we elkaar met respect behandelen, dat we bruggen bouwen om toenadering te zoeken om werkelijk samen te kunnen leven. Natuurlijk wordt er van de nieuwkomers meer gevraagd dat zij zich aanpassen dan van de meer oorspronkelijke Nederlanders, maar er is wel degelijk van beide kanten een inspanning nodig.
Er staan een paar goede teksten in het boek van Ramadan:
"Er zijn bruggen nodig tussen twee referentiekaders, twee (heel betwistbare) constructies die 'westerse beschaving' en 'islamitische beschaving' worden genoemd (alsof het gesloten en monolithische werelden zijn) en tussen burgers in de westerse samenlevingen. Het is nodig om zowel theoretisch als praktisch aan te tonen dat je zowel volledig moslim als westerling of Europeaan kunt zijn en dat we ondanks onze zichtbare verschillen veel beginselen en waarden gemeen hebben. Op grond daarvan is het mogelijk 'samen te leven' in hedendaagse pluralistische en multiculturele samenlevingen, waar meerdere religies naast elkaar bestaan.""Een positieve en constructieve ontmoeting tussen het Westen en de islam (tussen beschavingen, naties en burgers) zal niet alleen tot stand komen door middel van een vrome wens die er optimistisch aan herinnert dat er gemeenschappelijke waarden bestaan. Er is een probleem dat hieraan voorafgaat. Allen moeten blijk geven van bescheidenheid, respect en coherentie. Van bescheidenheid met de erkenning dat niemand, geen enkele beschaving of natie, het monopolie op het universele en het goede heeft. Van respect jegens de ander, met de overtuiging dat de verworvenheden en rijkdommen van de ander een bijdrage kunnen leveren. En van coherentie, door de ander als een spiegel te zien die ons wordt voorgehouden en die we moeten gebruiken om onze eigen tegenspraken en ons gebrek aan samenhang in te zien in de manier waarop we onze meest verheven waarden in het dagelijks leven in de praktijk brengen."
"Het hoofdzakelijk negatieve beeld van de islam en moslims in de media, de populistische en sektarische uitspraken van sommige politieke partijen, de angst en terughoudendheid waarmee de Europese medeburgers te kampen hebben en, bovendien, de vertrouwenscrisis en onzekerheden die zich van de moslims meester maken vormen bij elkaar genomen een enorme uitdaging. We dienen met dit psychologische gegeven rekening te houden: de mensen zijn bang, ze ondergaan spanningen en onzekerheden die soms heftige emotionele en zelfs volledig ongecontroleerde en buitensporige reacties teweegbrengen. Onder invloed van emoties luisteren mensen minder en houden zich doof; er is steeds minder ruimte voor genuanceerd denken en men drukt zich op een binaire wijze uit, terwijl men de nuance als een dubbelzinnigheid beschouwt. Anekdotes die voor wezenlijk worden gehouden dienen als rechtvaardiging voor onherroepelijke oordelen over de ander (het gedrag van deze of gene is representatief voor diens samenleving of gemeenschap)."
Ramadan geeft naar mijn mening een hele sterke analyse van de kern van het probleem. Helaas is hij echter minder sterk in het aandragen van oplossingen. Hij is nog te veel bezig met "preken voor eigen parochie". Hij moedigt moslims aan zich te verenigen, de politiek in te gaan en te proberen hun positie te verbeteren. Ook pleit hij ervoor dat Europese islamitische geleerden in de geschiedenis lesboeken op alle Europese scholen worden opgenomen. En hij moedigt journalisten aan om te komen tot een minder eenzijdig "autochtone" berichtgeving. Een pleidooi voor empowerment voor Europese moslims valt vast in goede aarde bij een doelgroep van gematigde Europese moslims zelf, maar de autochtone Europeanen zal hij zo niet kunnen overtuigen. Als hij het over "wij" heeft dan bedoelt hij meestal de Europese moslims. Hij slaagt er niet in van zijn eigen eiland af te komen en een brug te bouwen naar de ander toe; naar atheisten, christenen, westerlingen. Hij denkt vooral vanuit zijn eigen belangen, zijn eigen referentiekader. Misschien heeft hij toch iets van een verborgen agenda. Ik denk dat hij graag zou willen dat er sterke moslimpartijen onstaan overal in Europa. Dat moslims verenigd zijn en zo samen kunnen opkomen voor hun belangen. Hij is zelf allang geen Egyptisch moslim meer, en waarschijnlijk ook nooit geweest. Hij is een Europees burger, met zijn eigen godsdienst, die beinvloed is door de omgeving waarin hij is opgegroeid. Hij zou denk ik willen dat die godsdienst meer macht zou hebben, dat moslims niet meer zo te kampen hebben met een achtergestelde positie, met minder kansen, negatieve beeldvorming en discriminatie. Een beweging van Europese moslims is niet iets om meteen heel bang voor te worden. Een sterkere positie van een Europese islam hoeft helemaal geen probleem te zijn voor niet-moslims. Maar als Tariq Ramadan werkelijk een bemiddelaar wil zijn tussen verschillende referentiekaders dan is hij verkeerd bezig, want hij zal "de ander", de niet-moslim, op deze manier nooit mee krijgen. Misschien moet hij nog ergens een cursus "bruggen bouwen in de multiculturele samenleving" volgen...
