2/22/2011
De eeuwige terugkeer van het fascisme
We hebben weer een boek gelezen met ons filosofieclubje: De eeuwige terugkeer van het fascisme, van Rob Riemen. Ik was erg benieuwd naar dit boek want het onderwerp boeit me sterk. Maar het boek zelf viel me zwaar tegen. Het lijkt me een haastig en daardoor onzorgvuldig geschreven boek, geschreven uit frustratie en om de aandacht te trekken. Het is belangrijk dat dit soort boeken geschreven wordt, juist in deze tijd. We hebben behoefte aan een heldere analyse, op dezelfde manier zoals Levinas begin jaren dertig "Enkele beschouwingen over het Hitlerisme" schreef. Maar het is jammer dat het zo'n slecht geschreven boekje is geworden.
Wat ik verder mis in de vergelijking die Riemen maakt tussen de opkomst van Hitler en Wilders, is het aangeven van de verschillen. Er zijn genoeg punten waarop Wilders niet op Hitler lijkt en waarop de situatie nu in Nederland niet te vergelijken is met Duitsland begin jaren dertig.
Het is een boekje vol generalisaties en algemeenheden, alles wordt over één kam geschoren. Er wordt ook geen definitie gegeven van fascisme, waardoor het in het hele betoog onduidelijk is waar het precies over gaat. Riemen zegt: "Omdat er geen absolute geestelijke waarden meer zijn, is er geen objectieve maat meer voor ons handelen en wordt alles subjectief. Vanaf nu zal de mens zich laten regeren door de begeerte naar macht en is alles geoorloofd. Met het verlies van absolute geestelijke waarden zal alles waar de mens ooit betekenis en zin aan ontleende verdwijnen: de kennis van goed en kwaad, compassie, de idee dat liefde sterker is dan de dood, maar ook alle grote kunst, hoffelijkheid, de kunst van het gesprek, een besef van kwaliteit en van waarden."
Dat is nogal wat, wat er allemaal verdwijnt volgens Riemen. Het is sterk overdreven en hij haalt er van alles bij wat er volgens mij weinig mee te maken heeft. Het is niet mogelijk dat absolute geestelijke waarden opeens verdwijnen: ofwel ze zijn er nooit geweest (in de zin van absoluut en objectief), of ze zijn er nog steeds. Als een cultuur verandert dan is dat een gradueel verschil. Mensen blijven mensen. Het kan zijn dat normen en waarden minder nadrukkelijk aanwezig zijn in een samenleving, maar het is niet mogelijk dat geestelijke en ethische waarden volledig verdwijnen. Mensen zijn nog steeds verantwoordelijk voor hun daden.
Wat ik verder mis in de vergelijking die Riemen maakt tussen de opkomst van Hitler en Wilders, is het aangeven van de verschillen. Er zijn genoeg punten waarop Wilders niet op Hitler lijkt en waarop de situatie nu in Nederland niet te vergelijken is met Duitsland begin jaren dertig.
Tot slot is het taalgebruik van Riemen onzorgvuldig. Hij schrijft (en dit is meteen ook weer een voorbeeld van overdrijving en generalisatie m.b.t. het begrip identiteit): "Je identiteit is ook niet langer een expressie van geestelijke waarden (wie je bent), maar een materialiteit: wat je hebt en hoe je eruitziet. Je kunt je identiteit letterlijk kopen." Dus niet figuurlijk, als beeldspraak, maar dat je een winkel binnenloopt en zegt: "Goh wat fijn dat de identiteiten in de uitverkoop zijn vandaag, ik was net op zoek naar een nieuwe". Het woord "letterlijk" wordt wel vaker verkeerd gebruikt, ik hoorde een keer iemand zeggen: "Onze leraar is zo erg, die staat je letterlijk af te zeiken".
Riemen heeft een aanklacht geschreven tegen populisme, nihilisme, oppervlakkigheid, simplisme en de onverschillige massamens. Maar die kritiek is door zijn manier van schrijven ook van toepassing op zijn eigen schrijfstijl. Het is misschien begrijpelijk dat hij dit doet omdat hij een breed publiek (inclusief PVV stemmers) wil bereiken met begrijpelijke taal in een dun boekje. Ik vind echter toch dat we precies en genuanceerd moeten zijn in het maken van analyses omdat we populisme / nihilisme niet tegengaan als we er zelf aan meedoen.
2/07/2011
Wachten op de ware
Ik heb een mooie film gezien, "The waiting room", ik had er nog nooit van gehoord, maar de manier waarop de man en de vrouw op de hoes van de DVD keken sprak me aan.
Iedere dag loopt een oude man van het verzorgingshuis naar het station om zijn vrouw op te wachten die met de trein uit Londen komt. Zijn vrouw komt echter niet, want ze is lang geleden overleden. De man vergeet dat steeds. Of misschien weet hij het wel, maar zo heeft hij een reden om een ommetje te maken. Op het station vindt een bijzondere ontmoeting plaats tussen de oude man, een alleenstaande moeder (Anna) en een man (Steve) die met veel liefde en aandacht met de bejaarden werkt in het verzorgingshuis (hij begeleidt de oude man iedere dag terug naar het tehuis). Het is liefde op het eerste gezicht tussen Steve en Anna.
De film gaat over relaties. Er is geen enkele gelukkige relatie in de film, behalve misschien die tussen Steve en Anna (in wording). Iedereen zoekt iets wat hij of zij niet kan vinden. De film is herkenbaar. Wat is er aan de hand in Engeland, en ook in Nederland, dat het voor veel mensen moeilijk is om een langdurige goede relatie te hebben? Het zijn allemaal jonge mooie vriendelijke mensen in de film. Je zou denken dat ze wel gelukkig kunnen zijn samen. Maar net als met depressiviteit helpt het niet om te bedenken dat het niet nodig is, dat er eigenlijk geen reden is om ongelukkig te zijn. Mensen zitten zichzelf in de weg: hun twijfels, onzekerheid en te hoge verwachtingen belemmeren hen om gelukkig te zijn met hun partner. Het gras is groener bij de buren en als je eigen lieve vrouw je verveelt dan verlang je naar de buurvrouw. Er is de angst dat je partner je verlaat of niet meer van je houdt en er zijn je eigen twijfels of je niet veel gelukkiger zou zijn met iemand anders.
Aan de ene kant is het fijn om niet financieel afhankelijk te zijn van je partner en dat je een relatie die echt niet goed gaat kunt beëindigen. Maar aan de andere kant is het jammer dat je hier zo makkelijk uit elkaar kunt gaan. In Senegal zijn er heel weinig echtscheidingen. Een huwelijk is een verbond tussen twee families en het is voor het leven. Mijn partner is mijn sleutel tot het paradijs. Ik deel mijn leven met hem. Degene die het dichtst bij mij staat kan mij een gelukkig leven geven. Op dezelfde manier ben ik de sleutel voor het paradijs van mijn partner. Dat is een kans die je niet moet laten gaan. Als je weet dat je in principe voor altijd samen blijft doe je meer moeite om er iets van te maken. Ik wil niet zeggen dat relaties in Senegal over het algemeen beter en gelukkiger zijn, want in Senegal zijn er weer andere problemen. En als je een zeer slechte relatie hebt dan is het naar dat je zo moeilijk kunt scheiden. Maar het is fijn als er minder twijfel en onzekerheid is.
