9/12/2008
Daden en gevolgen
"In de gevolgen", ben ik dan meteen geneigd te antwoorden. Volgens Rob Wijnberg zijn de meeste politici dat niet met mij eens. De meesten van hen stellen de wet boven alles. Maar waarom zou een daad moreel onjuist zijn als er geen schadelijke gevolgen zijn? Waarom zou seks voor het huwelijk niet mogen? (als beide huwelijkspartners daar geen bezwaar tegen hebben) Waarom zou het moreel slecht zijn om pornoblaadjes te lezen of porno op internet te bekijken? Waarom zou het niet mogen om hele korte rokjes te dragen? Waarom zou ik niet een bankoverval mogen uitdenken als ik hem nooit uitvoer en ik het aan niemand vertel? Oftewel: waarom zou een daad slecht zijn als er geen slechte gevolgen zijn? De vraag of stelen mag hangt voor mij af van de gevolgen. Ik kocht o.a. een wasrek van 4 euro en het kassameisje vergat het af te rekenen. Wat is daarvan het gevolg, als die grote winkelketen 4 euro minder verdient? Dat lijkt me niet ernstig, dus dan laat ik het zo.
Rob Wijnberg noemt mij een consequentialist, en hij zegt ook dat mensen die de moraal leggen in de gevolgen, dat die vinden dat het doel de middelen heiligt. Maar dat vind ik helemaal niet. Als de middelen schadelijk zijn, moreel onverantwoord zijn, dan heiligen die het doel helemaal niet, hoe mooi het doel ook mag zijn. Wijnberg zegt dat het consequentialisme een afleiding is van het utiliarisme (een stroming waarin het begrip goed wordt gedefinieerd als "nut"). Zo zou ik het goede zeker niet willen definieren. "Het grootste geluk voor het grootste aantal mensen" is heel mooi, maar niet als je daarmee de grootste ellende voor een iets kleiner aantal mensen veroorzaakt. Anders mag je 6 miljoen joden uitroeien als er meer mensen zijn die daar heel gelukkig van worden. Het gevolg van de daad van de uitroeiing is dan toch heel duidelijk moreel slecht.
Volgens Wijnberg is het onmogelijk om objectief vast te stellen wat goede gevolgen zijn. Omdat hij ervan uit gaat dat voor een consequentialist het doel de middelen heiligt, zijn alle middelen in principe geoorloofd. De vraag is dan dus hoeveel schade je mag berokkenen in verhouding tot hoe goed de gevolgen zijn. Als de dieven heel arm zijn en de persoon die bestolen wordt heel rijk, dan is de daad goed (in ieder geval in de ogen van de dieven).
Wat mij betreft gaat het om "moreel goed", niet om nut of geluk of profijt. Ethiek is niet objectief, maar ook niet puur subjectief. Ik denk dat we ons geweten kunnen gebruiken om te weten / voelen wat het onderscheid is tussen goed en kwaad. Ik kan nadenken over de gevolgen van mijn handelingen en op basis daarvan keuzes maken. Ik mag een ander niet onnodig schade berokkenen, dat is denk ik een van de belangrijkste regels. Volgens Levinas wordt mijn ethisch besef wakker gemaakt wanneer ik het gelaat van de ander zie. Wanneer ik het naakte kwetsbare gelaat van de ander zie dan laat mij dat niet onverschillig, dan ga ik mij om hem / haar bekommeren. Goedheid is daarmee geen subjectief of willekeurig concept.
Ik word geraakt door de ander en daarmee wordt onze relatie ethisch. Het is dan niet zo heel moeilijk om te weten wat goed is en wat kwaad, in hoe ik omga met de ander.
9/07/2008
Gedachten van de ander
Er zijn een paar mensen die trouw iedere keer - de laatste tijd zijn het wat minder posts - mijn blog lezen. Eén van hen heeft per e-mail een reactie geschreven. En daarop geef ik op mijn beurt een reactie. Het is een reactie op de tekst "Weg met het hokjesdenken". Ik vind het leuk om niet alleen mijn eigen gedachten hier te publiceren, maar ook zo'n discussie / gesprek.
***
Ha Esther,
Ik heb het hele artikel van Ger Groot niet gelezen (misschien is een link leuk, ook omdat mensen dan bij jou terecht komen?), maar ik vind het best leuk om te reageren, ook om er zelf flink over na te denken. Daarom hieronder wat gedachtepogingen.
Ik ben net terug uit Berlijn, waar mijn vrienden vinden dat de bemoeizucht in Nederland wel heel groot aan het worden is. De bemoeizucht op ons leven door de overheid meer en meer toe. Er komen steeds meer bordjes en regeltjes, steeds meer wordt een collectieve regel uitgesproken of geformaliseerd. Dat lijkt soms wel beschermend maar is het dat ook, en willen we dat wel?
Op je blog staat te lezen dat andermans gedachten ook jouw zaak zijn. Wat wil je daarrmee zeggen? Sowieso eindig je met citaten en dat vraag ik me af of jij dat dan ook vindt of dat Ger Groot dat vindt. Het blijft nog wat hangen voor mijn gevoel. Het is toch juist aan jou om op een blog je mening te geven.
Maar goed het punt dat ik wil maken is dat ik vind dat andermans gedachten - ook over jou - toch echt de zaak zijn van die persoon. Het wordt steeds meer dat we dingen willen voorkomen en dat we net de stap van strafbaar gedrag voor willen zijn, maar daarmee wankelt ons hele rechtssysteem.
Ik denk ook dat zo'n gedachte van een ander an sich niet schadelijk is. Fatsoen houdt iemand wel tegen om er naar te handelen. Het gaat er vooral om dat er contact is tussen de verschillende groepen mensen met verschillende gedachten en dat er genoeg dwarsverbanden zijn. En dat daardoor mensen steeds wel informatie (feitelijk en emotioneel) over andere groepen krijgen. Het opstellen van regels en het er breeduit over hebben in de media maakt misschien juist dat veel mensen dat dan maar overnemen zonder zelf te voelen, met elkaar te botsen en zich al doende bewust te worden van de gevoeligheden. Want een Afrikaan komt misschien te laat en een Europeaan niet, maar het gaat er vooral om hoeveel belang die Europeaan aan stiptheid hecht. En misschien gaat het er nog wel meer om dat de Europeaan zich niet serieus genomen voelt als de Afrikaan te laat komt. Dus in die zin ben ik het wel met je eens dat het vooral van belang is dat je iedereen als individu moet beschouwen. Maar draait het dan niet meer om het psychisch aanvoelen van je medemens en het belang dat je daaraan hecht i.p.v. aan de cultuur???!
Nog iets heel anders - maar niet minder belangrijk: misschien is het de vraag in hoeverre percepties van situaties en gevoelens objectief zijn. In hoeverre is alles om je heen als het ware slechts een spiegel van jezelf. Hoe kun je dan nog iets zeggen over de gedachten van anderen (die je niet kunt waarnemen). Denk jij dan dat je weet wat zij denken. Wantrouwen voedt wantrouwen, dat kan leiden tot een self-fulfilling prophecy.
Tot slot nog een opmerking over jullie club bij Vluchtelingenwerk: Zijn de mensen die zo'n interculturele cursus doen en een Nederlandse achtergrond hebben niet gewoon als persoonlijkheid hedonisten, en de allochtone deelnemers, doen die dat niet met een heel andere motivatie? En liggen de verschillende waarden dan niet veel meer aan het feit dat ze uit een andere sociaal-economisch milieu komen dan uit welke cultuur ze komen?
***
Mijn reactie:
Over de kleine punten
- Over de link: ik heb het artikel tot nu toe niet kunnen vinden op internet, ik kan hem nog wel een keer inscannen.
- Over het citaat: ik ben het er helemaal mee eens. Het was eigenlijk niet bedoeld om mijn mening te geven. Ik heb het citaat gebruikt omdat ik het een goede uitleg vind van de kern van de filosofie van Levinas. Maar misschien heeft het citaat alleen zin als je zijn filosofie al kent.
Bemoeizucht van de overheid
Je hebt het over de bemoeizucht van de overheid, over borden en regeltjes, over de rol van de media en het rechtssysteem. Maar daar heeft Levinas het juist niet over. Bij Levinas staat de persoonlijke ontmoeting centraal, tussen de ander en ik.Levinas doet juist een oproep om bemoeizucht tegen te gaan. Een overheid die zich te veel mengt in privézaken wordt al snel totalitair. Voor Levinas is de vrijheid van het individu juist heel belangrijk, alleen gaat het om een speciaal soort vrijheid: de moeilijke vrijheid die samengaat met verantwoordelijkheid.
Gedachten van de ander
De gedachten van de ander over mij, die gaan mij aan, omdat ze betrekking hebben op mijn vrijheid. Wat de ander denkt over zichzelf is zijn zaak. Wat de ander denkt over mij, gaat mij aan. Niet iedere gedachte wordt omgezet in een handeling. Hoe kan ik er dan toch last van hebben als iemand alleen maar iets denkt? Stel dat mijn ouders en mijn vrienden allemaal vinden dat ik heel dom ben en alles verkeerd doe. Als zij dat van mij denken dan zal ik dat voelen, niet alleen omdat ze dat waarschijnlijk vaak tegen me zeggen, maar ook omdat ze een negatieve houding hebben naar mij toe, dat merk ik. En als dat lang genoeg zo doorgaat dan is de kans groot dat ik ook ga vinden dat ik dom ben en alles verkeerd doe, ongeacht of het waar is of niet. Als vluchtelingen voelen dat ze niet welkom zijn in Nederland, dat ze niet geaccepteerd worden, dan hebben ze daar ook last van.
Hedonisme
Waarom zouden de Nederlanders in onze groep hedonisten zijn en de vluchtelingen niet? En ik denk niet dat de waardeverschillen tussen allochtonen en autochtonen zijn terug te voeren op sociaal-economische verschillen. Laag- en hoogopgeleiden, arm en rijk, ik denk dat onder al deze groepen Nederlanders eerlijkheid belangrijk wordt gevonden. En binnen de groep van de cursus zijn de sociaal-economische verschillen niet zo groot, we zijn allemaal redelijk hoogopgeleid en niet elitair, maar ook geen "tokkies". In het algemeen denk ik wel dat sociaal-economische verschillen een grote impact hebben, misschien wel groter dan cultuurverschillen.
Conclusie
Het is niet zo dat ik vind dat de overheid van alles moet gaan verbieden. Ik vind dat mensen zelf hun verantwoordelijkheid op zich moeten nemen. Dat zij nadenken over de gevolgen van hun handelen en bewust kiezen, dus dat ze proberen onnodig beledigen / kwetsen te vermijden. Het gaat mij dus niet om opgelegde regels. Zoals je zegt gaat het mij wel om psychisch aanvoelen, meer dan om pure cultuurverschillen. Dat is dus ook wat bij Levinas centraal staat, dat je je inleeft in de ander in een persoonlijke ontmoeting. Taal is het middel waarmee de ander en ik elkaar kunnen vinden.
