11/15/2005
Over joodse goedheid
I am sorry for my regular blog readers, who don't speak Dutch, that I am going to add a lot of Dutch words again (second time). I promise that I will publish a summary in English soon...
Op 11 november had ik een n.a.v. de Derrida leesgroep een tekst geschreven over gastvrijheid en het geloof in de goedheid van de mens (zie onderstaande tekst). Toevallig surfde mijn moeder net langs mijn blog, en per e-mail heeft zij gereageerd. Behalve haar persoonlijke reactie staan er ook een paar citaten van Joodse teksten in haar mail.
Hier is eerst haar persoonlijke reactie (met toestemming voor publicatie in deze blog):
Hoi Esther,
Ik heb je weblog over Levinas gelezen en het doet me goed dat je gelooft in de goedheid van de mens. Ik geloof niet meer in de goedheid van de mens per definitie. Ik ben te vaak op de koffie gekomen en na alles wat ik heb gelezen over de Tweede Wereldoorlog kan ik er niet meer in geloven. Maar ik wil er wel vanuit gaan bij ieder individu/bij groepen mensen, als bewuste keuze, totdat het tegendeel blijkt. Een bewuste keuze, omdat ik weet dat ieder mens in ieder geval de keuze heeft om het goede te doen. Dat houdt naar mijn idee altijd de weg open naar nieuwe mogelijkheden en ik houd daarmee de hoop op een betere toekomst voor alle mensen levend. Met deze keuze/levenshouding stel ik mijzelf kwetsbaar op. En dat heb ik vaak geweten: ik word regelmatig gekwetst en dat gaat heel diep. Maar zou ik het geloof in mensen verliezen, dan zou ik ook het geloof in mijzelf verliezen om te kunnen veranderen.
Terugkijkend op mijn leven tot nu toe, heb ik het niet gemakkelijk gehad, noch in materieel opzicht, noch in andere opzichten. Maar de rationele keuze om in eerste instantie uit te gaan van het goede in de mens, heeft mij behoed voor doemdenken, voor cynisme en voor het verliezen van mijn plezier in het leven. Wanneer ik gekwetst word, maak ik tot nu toe de rationele keus om mijzelf te hernemen (=veranderen) en verder te leven vanuit de gekozen principes. Ik kom daardoor steeds dichterbij de zaken, waarvan ik vind dat ze ertoe doen in het leven. En als toegift is het effect dat het mijn vermogen om te genieten aanwakkert, dat ik beter kan relativeren, dat mijn gevoel voor humor groeit en dat ik milder word. Een toegift noem ik het, omdat ik daar niet op uit ben, ik verwacht het niet, het wordt mij toegeworpen. Op die momenten blijkt dat het glas halfvol is en niet halfleeg. (P.S. Ik moet er wel aan toevoegen: als ik middenin zo’n veranderingsproces zit, dan ben ik helemáál niet te genieten, dan kan ik ongereed kwaad zijn, pissig, dan deugt bijna niemand, dan kan het glas een periode hartstikke leeg zijn en dan denk ik alleen maar zwart/wit: dat is mijn temperament zullen we maar zeggen…)
Abel Herzberg met zijn kleinzoon...
Het Joodse gedachtegoed spreekt me nog altijd aan. In de tachtiger jaren verdiepte ik mij er veel in, ik heb er toen een paar cursussen in gegeven. Ik las toen veel over en van Abel Herzberg (1893-1989, advocaat, zijn ouders waren Russische joden, hij verwierf het Nederlanderschap in 1918. Hij zat van 1943-1945 in concentratiekamp Bergen-Belsen en heeft veel nagedacht / geschreven over de rol van de Duitsers en hoe hij zich wilde opstellen naar hen. Hij schreef over de tijd in Bergen-Belsen “Amor Fati – het lot liefhebben”)
Hij heeft ook geschreven: “Brieven aan mijn kleinzoon”, over zijn joodse familiegeschiedenis. Hij schrijft de geschiedenis op voor zijn achtjarige kleizoon.Een stukje daaruit wil ik je ook niet onthouden. Daarvoor moet je weten dat de Thora (de Tien Geboden) de basis vormen van de Joodse bijbel. Thora betekent:wet. Maar niet in de zin zoals wij de wet omschrijven: wat niet mag. Het gaat om de leefregels die het mogelijk maken om goed met elkaar samen te leven, het gaat om woord en daad tegelijk. De Thora kreeg het volk Israël via Mozes nog in de woestijn, om zich te kunnen voorbereiden op het leven in het beloofde land.
Omdat de geschiedenis van een volk verandert in de loop der jaren, hebben Joodse geleerden zich in iedere tijd afgevraagd wat de interpretatie moet zijn van de Thora in de veranderde tijd. Rabbijnen hebben de nieuwe interpretatie voortdurend opgeschreven (in de Talmoed). De Joden hechten veel meer waarde aan symboliek dan wij: zij geven bijv. een interpretatie aan de vormen van de Hebreeuwse letters, aan getallen enz.
Op je weblog zie ik verwantschap af en toe met het joodse gedachtegoed, ik vind het bijzonder om te lezen hoe mensen altijd al op zoek zijn geweest naar de verklaring van het goede en het kwade in de mens. Jij bent er nu ook weer mee bezig. Leuk is dat. Aan de morele principes van Abel Herzberg hecht ik nog altijd veel waarde. Hij heeft voor mij recht van spreken, omdat Hij de grootste verschrikkingen heeft meegemaakt. De kleinzoon aan wie hij zijn brieven schreef heeft hij overleefd: hij sneuvelde op 15 maart 1978 als officier van het Israëlische leger op twintigjarige leeftijd.
Die keuzemogelijkheid van de mens heb ik altijd vastgehouden, realiseer ik me nu. Tot vandaag was ik me er niet zo van bewust dat die een bodem heeft in waar ik in de tachtiger jaren mee bezig was. De joodse traditie vind ik, ondanks mijn securalisatieproces, nog altijd veel uitnodigender dan alleen het dreigen met hel en verdoemenis uit mijn jeugd.
Liefs van Wilma
Hier zijn de citaten die zij in de tekst had opgenomen:
Lieve Wilma,
Heel erg bedankt dat je dit geschreven hebt. Levinas heeft veel verandering in mij teweeg gebracht. Nu je dit schrijft besef ik dat ik meer over het jodendom moet gaan lezen, Ik zal Herzberg ook gaan lezen.
Levinas heeft gezorgd voor een terugkeer tot religie in mij. Op de middelbare school – met de dogmatische gospelmuziek van het interkerkelijke jongerenkoor en het zalvende gepreek van mijn godsdienstleraar – had ik flink mijn buik vol van het geloof. En ik werd steeds kritischer en filosofischer, maar ik kreeg geen antwoord op mijn vragen en twijfels.
Het is niet voor niets dat Levinas en Derrida schrijven over “de ander welkom heten”, over verantwoordelijke vrijheid naar de ander toe, de plicht maar ook de natuurlijke neiging van de mens om ethisch te reageren op het beroep dat de ander op mij doet. Het gericht zijn op de ander helpen – vooral de arme, de vreemdeling, de weduwe en de wees – de kwetsbare mensen die de hulp het hardst nodig hebben. De houding om in de deurpost te staan en verlangend uit te kijken naar of er een vreemdeling langs komt die gastvrij ontvangen kan worden. Het idee dat de ander mij bevrijdt uit mijn egoïstische beperkte gevangenis waarin ik opgesloten zit. De ander opent de deur van mijn beperkte persoonlijke wereld en maakt dat ik een glimp kan opvangen van de oneindige God. God als oneindigheid maakt een religie mogelijk die niet dogmatisch is maar bevrijdend. De gerichtheid op rechtvaardigheid en de vrijheid om te kiezen, samen met de verantwoordelijkheid, die spreekt mij erg aan.
De deelnemers aan de Derrida leesgroep hadden het steeds over dat de mens soeverein is in zijn eigen huis en dat de privacy gerespecteerd moet worden, dat je niet zomaar iedereen onvoorwaardelijk toe moet laten maar moet zorgen dat je persoonlijke grenzen bewaakt worden, dat je moet zorgen dat je gasten geen misbruik maken van je gastvrijheid. Er werd gezegd dat “de zorg voor het zelf” - zoals de Grieken die benoemen – goed is, en dat Levinas en Derrida door steeds maar anderen te helpen, dat zij daardoor zichzelf vergeten. Maar ik denk niet dat de kans groot is dat mensen vergeten egoïstisch te zijn, volgens mij zijn mensen dat vanzelf altijd al wel, daar hoeven we vanuit de ethiek weinig aandacht aan te besteden.
Voor mij is het geen rationele keuze om uit te gaan van het goede in de mens (en voor Levinas ook niet). Misschien heb ik weinig meegemaakt in mijn leven, het hangt ervan af met wie je het vergelijkt. Maar ik heb niet het gevoel dat mijn jeugd zorgeloos was, als ik vatbaar was voor cynisme dan had dat allang toe kunnen slaan. De mensen van de leesgroep zeiden ook dat ik de kans vergroot op cynisme door naïef te zijn en er bij voorbaat op te vertrouwen dat mensen goede bedoelingen hebben. Wanneer ik teveel mensen vertrouw word ik vaker dan anderen bedrogen en gekwetst en daardoor word ik cynisch, was de voorspelling. Maar volgens mij werkt het niet zo. Ik zie het kwaad in de wereld maar al te goed, ik ben niet onverschillig zoals sommige anderen. Ik weet allang dat de mens van nature niet zo goed is als zoals mijn hart dat graag wil geloven. Mijn hart blijft dat geloven tegen beter weten in, het maakt niet uit hoe vaak ik bedrogen of gekwetst word. Ik kan me voorstellen dat ik kapot gemaakt kan worden in een hele extreme langdurige onmenselijke oorlog, maar niet in het gewone dagelijks leven in Nederland, volgens mij. Levinas is zelfs door de Tweede Wereld Oorlog niet kapot gemaakt. Zelfs nadat bijna zijn hele familie was uitgeroeid, is hij blijven geloven in de goedheid van de mens.
Één van de mooiste boeken die ik ooit gelezen heb is “Een schitterend gebrek” van Arthur Japin. Ik heb een paar hele mooie uitspraken van de hoofdpersoon over idealisme in mijn filosofie vakantiedagboek geschreven, ik zal ze een keer uittypen en aan je laten lezen.
En een post die ook goed uitlegt wat ik bedoel met dat mijn naïviteit me volgens mij juist niet vatbaar maakt voor cynisme, is de weblog post over bescherming tegen verbittering.
Liefs,
Esther
Op 11 november had ik een n.a.v. de Derrida leesgroep een tekst geschreven over gastvrijheid en het geloof in de goedheid van de mens (zie onderstaande tekst). Toevallig surfde mijn moeder net langs mijn blog, en per e-mail heeft zij gereageerd. Behalve haar persoonlijke reactie staan er ook een paar citaten van Joodse teksten in haar mail.
Hier is eerst haar persoonlijke reactie (met toestemming voor publicatie in deze blog):
Hoi Esther,
Ik heb je weblog over Levinas gelezen en het doet me goed dat je gelooft in de goedheid van de mens. Ik geloof niet meer in de goedheid van de mens per definitie. Ik ben te vaak op de koffie gekomen en na alles wat ik heb gelezen over de Tweede Wereldoorlog kan ik er niet meer in geloven. Maar ik wil er wel vanuit gaan bij ieder individu/bij groepen mensen, als bewuste keuze, totdat het tegendeel blijkt. Een bewuste keuze, omdat ik weet dat ieder mens in ieder geval de keuze heeft om het goede te doen. Dat houdt naar mijn idee altijd de weg open naar nieuwe mogelijkheden en ik houd daarmee de hoop op een betere toekomst voor alle mensen levend. Met deze keuze/levenshouding stel ik mijzelf kwetsbaar op. En dat heb ik vaak geweten: ik word regelmatig gekwetst en dat gaat heel diep. Maar zou ik het geloof in mensen verliezen, dan zou ik ook het geloof in mijzelf verliezen om te kunnen veranderen.
Terugkijkend op mijn leven tot nu toe, heb ik het niet gemakkelijk gehad, noch in materieel opzicht, noch in andere opzichten. Maar de rationele keuze om in eerste instantie uit te gaan van het goede in de mens, heeft mij behoed voor doemdenken, voor cynisme en voor het verliezen van mijn plezier in het leven. Wanneer ik gekwetst word, maak ik tot nu toe de rationele keus om mijzelf te hernemen (=veranderen) en verder te leven vanuit de gekozen principes. Ik kom daardoor steeds dichterbij de zaken, waarvan ik vind dat ze ertoe doen in het leven. En als toegift is het effect dat het mijn vermogen om te genieten aanwakkert, dat ik beter kan relativeren, dat mijn gevoel voor humor groeit en dat ik milder word. Een toegift noem ik het, omdat ik daar niet op uit ben, ik verwacht het niet, het wordt mij toegeworpen. Op die momenten blijkt dat het glas halfvol is en niet halfleeg. (P.S. Ik moet er wel aan toevoegen: als ik middenin zo’n veranderingsproces zit, dan ben ik helemáál niet te genieten, dan kan ik ongereed kwaad zijn, pissig, dan deugt bijna niemand, dan kan het glas een periode hartstikke leeg zijn en dan denk ik alleen maar zwart/wit: dat is mijn temperament zullen we maar zeggen…)
Abel Herzberg met zijn kleinzoon...
Het Joodse gedachtegoed spreekt me nog altijd aan. In de tachtiger jaren verdiepte ik mij er veel in, ik heb er toen een paar cursussen in gegeven. Ik las toen veel over en van Abel Herzberg (1893-1989, advocaat, zijn ouders waren Russische joden, hij verwierf het Nederlanderschap in 1918. Hij zat van 1943-1945 in concentratiekamp Bergen-Belsen en heeft veel nagedacht / geschreven over de rol van de Duitsers en hoe hij zich wilde opstellen naar hen. Hij schreef over de tijd in Bergen-Belsen “Amor Fati – het lot liefhebben”)Hij heeft ook geschreven: “Brieven aan mijn kleinzoon”, over zijn joodse familiegeschiedenis. Hij schrijft de geschiedenis op voor zijn achtjarige kleizoon.Een stukje daaruit wil ik je ook niet onthouden. Daarvoor moet je weten dat de Thora (de Tien Geboden) de basis vormen van de Joodse bijbel. Thora betekent:wet. Maar niet in de zin zoals wij de wet omschrijven: wat niet mag. Het gaat om de leefregels die het mogelijk maken om goed met elkaar samen te leven, het gaat om woord en daad tegelijk. De Thora kreeg het volk Israël via Mozes nog in de woestijn, om zich te kunnen voorbereiden op het leven in het beloofde land.
Omdat de geschiedenis van een volk verandert in de loop der jaren, hebben Joodse geleerden zich in iedere tijd afgevraagd wat de interpretatie moet zijn van de Thora in de veranderde tijd. Rabbijnen hebben de nieuwe interpretatie voortdurend opgeschreven (in de Talmoed). De Joden hechten veel meer waarde aan symboliek dan wij: zij geven bijv. een interpretatie aan de vormen van de Hebreeuwse letters, aan getallen enz.
Op je weblog zie ik verwantschap af en toe met het joodse gedachtegoed, ik vind het bijzonder om te lezen hoe mensen altijd al op zoek zijn geweest naar de verklaring van het goede en het kwade in de mens. Jij bent er nu ook weer mee bezig. Leuk is dat. Aan de morele principes van Abel Herzberg hecht ik nog altijd veel waarde. Hij heeft voor mij recht van spreken, omdat Hij de grootste verschrikkingen heeft meegemaakt. De kleinzoon aan wie hij zijn brieven schreef heeft hij overleefd: hij sneuvelde op 15 maart 1978 als officier van het Israëlische leger op twintigjarige leeftijd.
Die keuzemogelijkheid van de mens heb ik altijd vastgehouden, realiseer ik me nu. Tot vandaag was ik me er niet zo van bewust dat die een bodem heeft in waar ik in de tachtiger jaren mee bezig was. De joodse traditie vind ik, ondanks mijn securalisatieproces, nog altijd veel uitnodigender dan alleen het dreigen met hel en verdoemenis uit mijn jeugd.
Liefs van Wilma
Hier zijn de citaten die zij in de tekst had opgenomen:
- Een citaat uit de Thora over liefde tot de naaste
- Een citaat uit "Brieven aan mijn kleinzoon" van Abel Herzberg
Ik wist niet dat Levinas' filosofie zo direct afkomstig is uit / gerelateerd is aan de Thora. Deze zin bijvoorbeeld: "Het beeld van de Eeuwige verschijnt als een appél op onze verantwoordelijkheid en mededogen in het gelaat van de ander, en liefde tot de Eeuwige wordt alleen in relatie tot die ander echt waar gemaakt." Dit zou zo door Levinas gezegd kunnen zijn, dit is de kern van zijn "humanisme van de ander".
De tweede tekst gaat over gastvrijheid - "Het is een huis dat voor iedereen openstaat. Iedere mens, jood of niet-jood, kan binnenkomen (vrij vertaald). Laat ze maar proberen de deur te sluiten! Dat gaat niet." - en over dat God de mensen meer gegeven heeft dan de engelen. De engelen in de hemel hebben alleen het goede gekregen, de mensen op aarde ook het slechte. De mens heeft het vermogen te kiezen tussen goed en kwaad. Wanneer hij dan besluit het goede te doen, dan is dat een groot goed, een bewuste keuze. Jammer alleen dat veel mensen dat vermogen om bewust te kiezen niet genoeg benutten (uit onwetendheid of doordat het hen niet kan schelen).
En hier is mijn reactie in antwoord op mijn moeders mail:Lieve Wilma,
Heel erg bedankt dat je dit geschreven hebt. Levinas heeft veel verandering in mij teweeg gebracht. Nu je dit schrijft besef ik dat ik meer over het jodendom moet gaan lezen, Ik zal Herzberg ook gaan lezen.
Levinas heeft gezorgd voor een terugkeer tot religie in mij. Op de middelbare school – met de dogmatische gospelmuziek van het interkerkelijke jongerenkoor en het zalvende gepreek van mijn godsdienstleraar – had ik flink mijn buik vol van het geloof. En ik werd steeds kritischer en filosofischer, maar ik kreeg geen antwoord op mijn vragen en twijfels.
Het is niet voor niets dat Levinas en Derrida schrijven over “de ander welkom heten”, over verantwoordelijke vrijheid naar de ander toe, de plicht maar ook de natuurlijke neiging van de mens om ethisch te reageren op het beroep dat de ander op mij doet. Het gericht zijn op de ander helpen – vooral de arme, de vreemdeling, de weduwe en de wees – de kwetsbare mensen die de hulp het hardst nodig hebben. De houding om in de deurpost te staan en verlangend uit te kijken naar of er een vreemdeling langs komt die gastvrij ontvangen kan worden. Het idee dat de ander mij bevrijdt uit mijn egoïstische beperkte gevangenis waarin ik opgesloten zit. De ander opent de deur van mijn beperkte persoonlijke wereld en maakt dat ik een glimp kan opvangen van de oneindige God. God als oneindigheid maakt een religie mogelijk die niet dogmatisch is maar bevrijdend. De gerichtheid op rechtvaardigheid en de vrijheid om te kiezen, samen met de verantwoordelijkheid, die spreekt mij erg aan.
De deelnemers aan de Derrida leesgroep hadden het steeds over dat de mens soeverein is in zijn eigen huis en dat de privacy gerespecteerd moet worden, dat je niet zomaar iedereen onvoorwaardelijk toe moet laten maar moet zorgen dat je persoonlijke grenzen bewaakt worden, dat je moet zorgen dat je gasten geen misbruik maken van je gastvrijheid. Er werd gezegd dat “de zorg voor het zelf” - zoals de Grieken die benoemen – goed is, en dat Levinas en Derrida door steeds maar anderen te helpen, dat zij daardoor zichzelf vergeten. Maar ik denk niet dat de kans groot is dat mensen vergeten egoïstisch te zijn, volgens mij zijn mensen dat vanzelf altijd al wel, daar hoeven we vanuit de ethiek weinig aandacht aan te besteden.
Voor mij is het geen rationele keuze om uit te gaan van het goede in de mens (en voor Levinas ook niet). Misschien heb ik weinig meegemaakt in mijn leven, het hangt ervan af met wie je het vergelijkt. Maar ik heb niet het gevoel dat mijn jeugd zorgeloos was, als ik vatbaar was voor cynisme dan had dat allang toe kunnen slaan. De mensen van de leesgroep zeiden ook dat ik de kans vergroot op cynisme door naïef te zijn en er bij voorbaat op te vertrouwen dat mensen goede bedoelingen hebben. Wanneer ik teveel mensen vertrouw word ik vaker dan anderen bedrogen en gekwetst en daardoor word ik cynisch, was de voorspelling. Maar volgens mij werkt het niet zo. Ik zie het kwaad in de wereld maar al te goed, ik ben niet onverschillig zoals sommige anderen. Ik weet allang dat de mens van nature niet zo goed is als zoals mijn hart dat graag wil geloven. Mijn hart blijft dat geloven tegen beter weten in, het maakt niet uit hoe vaak ik bedrogen of gekwetst word. Ik kan me voorstellen dat ik kapot gemaakt kan worden in een hele extreme langdurige onmenselijke oorlog, maar niet in het gewone dagelijks leven in Nederland, volgens mij. Levinas is zelfs door de Tweede Wereld Oorlog niet kapot gemaakt. Zelfs nadat bijna zijn hele familie was uitgeroeid, is hij blijven geloven in de goedheid van de mens.
Één van de mooiste boeken die ik ooit gelezen heb is “Een schitterend gebrek” van Arthur Japin. Ik heb een paar hele mooie uitspraken van de hoofdpersoon over idealisme in mijn filosofie vakantiedagboek geschreven, ik zal ze een keer uittypen en aan je laten lezen.
En een post die ook goed uitlegt wat ik bedoel met dat mijn naïviteit me volgens mij juist niet vatbaar maakt voor cynisme, is de weblog post over bescherming tegen verbittering.
Liefs,
Esther
Comments:
<< Home
Wat mij weleens bang maakt is hoe dun het laagje beschaving is. Kijk naar New Orleans: geen hulp en vaak afschuw voor de armen (die 'ook nog' meest zwart zijn), de schuld doorschuiven naar de slachtoffers ('ze willen niet weg'), de onverschilligheid (hoe snel gingen we alweer over op een ander onderwerp?)... En dat dus in een van de rijkere landen.
# posted by 
: 2:34 PM
: 2:34 PM
Ja inderdaad, vooral de onverschilligheid. De wereld zou een veel rechtvaardiger plaats zijn volgens mij als er meer mensen zoals Levinas zo'n sterke ethische neiging hebben, een natuurlijke neiging om zich te bekommeren om het welzijn van anderen, wie dan ook, een verlangen naar goedheid.
Post a Comment
<< Home
