7/27/2006
Religion and Philosophy
I just came back from the youth project "The Dream Factory". It was very heavy but also very nice.Below is something I wrote for a philosophy discussion group. I will translate it to English soon when I have time.
Het onderstaande is mijn reactie op de vraag van Dries:
“Is het terecht om filosofie gelijk te stellen met redelijkheid en religie met gehoorzaamheid aan dogma's?”
Mijn antwoord is nee. Lange tijd heb ik gedacht dat religie en filosofie niet samen kunnen gaan omdat filosofie kritisch is en religie dogmatisch.
Eigenlijk ben ik door Levinas te lezen van gedachten veranderd. Een fundamenteel verschil tussen filosofie en religie is denk ik dat in de filosofie in principe alles ter discussie gesteld kan worden, terwijl dit voor religie niet geldt, uiteindelijk is er een basis waar je in wilt geloven en die je dus wilt aannemen en niet ter discussie wilt stellen. Hoewel er aan de andere kant, ondanks de keuze om te geloven, tegelijkertijd toch nog twijfel kan zijn of waar je in gelooft de waarheid is of niet.
In het geloof van Levinas is ethiek heel sterk aanwezig, eigenlijk vindt hij ethiek belangrijker dan religie. Alles wat hij zegt over God en geloven staat in dienst van dat mensen goed omgaan met hun medemensen. Het goddelijke is een gebod om goed te zijn voor de ander.
Maar Levinas' religieuze filosofie is niet dogmatisch (ondanks het woord "gebod" dat ik net gebruikte). Volgens Levinas kan de ander mij bevrijden uit mijn egoïstische wereld waarin ik precies weet hoe alles zit en waarin ik anderen vertel wat zij moeten doen. Ik zit opgesloten in mijn eigen gedachtewereld, mijn vastgeroeste ideeën die ik van vroeger heb meegekregen. De ander kan mij laten zien dat er meer is dan mijn persoonlijke gedachten, mijn subjectieve perspectief. Iemand anders kijkt heel anders naar de wereld. Wat ik als waar beschouw is mijn subjectieve waarheid, geen absolute universele waarheid. De ander kan mij wakker schudden en laten zien dat er meer is. Als ik mij openstel voor de ander kan ik daarvan leren. Dogma's zijn benauwend, beperkend. Als ik mij openstel en mijzelf en mijn gedrag ter discussie stel, kan ik zien dat er oneindig meer is. Misschien kijkt en handelt de ander op een manier die voor mij ook goed is en kan ik daarin leren van de ander. De tegenstelling is groot tussen mijn eigen kleine gedachtewereld en de oneindige wereld daarbuiten met al die andere mensen met een eigen bewustzijn. Die oneindigheid is God. En door mij open te stellen voor de oneindigheid transcendeer ik, stijg ik uit boven mijn eigen kleine wereld.
Het lijkt me duidelijk dat deze manier van geloven niet dogmatisch is. God is geen boze man op een wolk die bevelen geeft en straft en beloont naar hoe hem dat uitkomt. God is een kracht van oneindige goedheid die mensen wakker schudt, hen aanspreekt op hun geweten en hun verantwoordelijkheid voor de medemens. En dat gebeurt door de ander die voor mij staat en een beroep op mij doet.
Ik denk dat deze vorm van religie de filosofie/ethiek sterker maakt, dus het botst juist niet maar het versterkt elkaar. Religie heeft ergens een cirkelredenering in zich als basis. Ethiek heeft dat ook. Uiteindelijk is er geen antwoord op de vraag: "Waarom zou ik in God geloven?" of "Bestaat God?" en ook niet op de vraag: "Waarom is de ene daad goed en de andere slecht?"
Je kunt zeggen dat er tekenen in de wereld zijn waaruit blijkt dat God bestaat of je kunt zeggen dat je zijn aanwezigheid kunt voelen. Maar uiteindelijk weten wij mensen nooit zeker of God wel of niet bestaat.
En je kunt zeggen dat het slecht is om andere mensen pijn te doen of dood te maken, of dat een samenleving beter functioneert als je wat ethische regels hebt, maar uiteindelijk kun je de vraag niet beantwoorden wat het universele onderscheid is tussen goed en kwaad, en waarom.
Maar als je die twee dingen aanneemt, dat God bestaat en dat het mogelijk is om op een onderbouwde manier onderscheid te maken tussen goed en kwaad, dan leidt dit volgens mij tot een hele krachtige religieuze ethiek of ethische religie, bij Levinas.
Het is een verhaal dat intern klopt volgens mij, en dat als een leidraad tot ethisch handelen kan dienen, een leidraad die geweld afkeurt en die stimuleert dat mensen zich bewust zijn van wat het effect van hun handelen op anderen is. Volgens mijn persoonlijke maatstaven leidt deze ethiek tot een moreel goed resultaat.
En voor Levinas is het doel van religie precies hetzelfde als van ethiek: dat mensen goed met elkaar omgaan. Dat is wat God wil voor de mensen.
Groeten,
Esther
